মূল : মহাকবি কালিদাস
অনুবাদ : কৌস্তুভমণি শইকীয়া দত্ত
|| ৭ম অধ্যায় ||
তাৰ পাছত কাৰ্তিকৰ সহযাত্ৰী দেৱসেনাৰ দৰে
যোগ্যজনক বৰণ কৰা ভগ্নীক লৈ
বিদৰ্ভৰাজ ভোজ গ’ল ৰাজপ্ৰাসাদলৈ ।
অথোপয়ন্ত্রা সদৃশেণ যুক্তাং স্কন্দেন সাক্ষাদিব দেবসেনাম্ |
স্বসাৰমাদায় বিদর্ভনাথঃ পুৰপ্রবেশাভিমুখো বভূব || ৭-১||
ভোজৰ ভগ্নীলৈ ব্যৰ্থমনোৰথ হোৱা ৰজাসকলে
নিজৰ ৰূপ-বেশক ধিক্কাৰ দি ঘূৰি গ’ল শিবিৰলৈ
পুৱাৰ নিস্তেজ জোন-তৰাৰ দৰে মোলান পৰা মুখ লৈ ।
সেনানিবেশান্পৃথিবীক্ষিতোঽপি জগ্মুর্বিভাতগ্রহমন্দভাসঃ |
ভোজ্যাং প্রতি ব্যর্থমনোৰথৎবাদ্রূপেষু বেশেষু চ সাভ্যসূয়া || ৭-২||
সয়ম্বৰত উপস্থিত আছিল স্বয়ং শচীদেৱী
সেয়ে ঈৰ্ষাত কাতৰ হ’লেও ককুৎস্থৰ প্ৰতি
সকলো ৰজাই নিজকে ৰাখিলে শান্ত কৰি
নজন্মালে বিৱাহত ব্যাঘাত সমূলি ।
সাংনিধ্যয়োগাৎকিল তত্র শচ্যাঃ স্বয়ংবৰক্ষোভকৃতামভাবঃ |
কাকুৎস্থমুদ্দিশ্য সমৎসৰোঽপি শশাম তেন ক্ষিতিপাললোকঃ || ৭-৩||
ন-কইনাক লৈ দৰাই যি পথে গমন কৰিলে
সেই পথ সজ্জিত অভিনৱ দ্ৰব্যৰে
জলমল তোৰণ ৰামধনুৰ দৰে
পতাকাৰ ছাঁই ৰ’দ আৱৰি ধৰে ।
তাবৎপ্রকীর্ণাভিনবোপচাৰমিন্দ্রায়ুধদ্যোতিততোৰণাঙ্কম্ |
বৰঃ সবধ্বা সহ ৰাজমার্গং প্রাপ ধ্বজচ্ছায়নিবাৰিতোষ্ণম্ || ৭-৪||
নগৰৰ সুন্দৰীসকলে সেই যাত্ৰা দৰ্শন কৰিবলৈ
সকলো কাম-কাজ পেলাই থৈ খৰধৰ কৰিলে এনেকৈ
প্ৰাসাদৰ সোণালী খিৰিকিৰ কাষত ৰ’বলৈ ।
ততস্তদালোকনতৎপৰাণাং সৌধেষু চামীকৰজালবৎসু |
বভূবুৰিত্থং পুৰসুন্দৰীণাং ত্যক্তান্যকার্যাণি বিচেষ্টিতানি || ৭-৫||
গবাক্ষলৈ উঠি যাওঁতে কোনোৰ চুলি খোল খাই মালা খহিল
বন্ধা আৰু নহ’ল খোলা চুলি, হাতেৰেই ধৰি ওপৰলৈ উঠিল।
আলোকমার্গং সহসা ব্রজন্ত্যা কয়াচিদুদ্বেষ্টনবান্তমাল্যঃ |
বদ্ধুং ন সংভাবিত এব তাবৎকৰেণ ৰুদ্ধোঽপি চ কেশপাশঃ || ৭-৬||
কোনোৱে প্ৰসাধিকাৰ ওচৰত আগবঢ়াই দিছিল
ভৰিৰ পতাটি আলতা সানিবলৈ
নুশুকাওঁতেই আলতা ভৰিৰ ছাপ বহুৱাই মজিয়াত
দৌৰিলে খিৰিকিৰ কাষলৈ ।
প্রসাধিকালম্বিতমগ্রপাদমাক্ষিপ্য কাচিদ্দ্রবৰাগমেব |
উৎসৃষ্টলীলাগতিৰাগবাক্ষাদলক্তকাঙ্কাং পদবীং ততান || ৭-৭||
এগৰাকীয়ে সোঁচকুত কাজল সানি বাওঁচকুত সনাৰ আগতেই
হাতত কাজলৰ বুলনি লৈয়ে দৌৰিলে বাতায়নলৈ ।
বিলোচনং দক্ষিণমঞ্জনেন সংভাব্য তদ্বঞ্চিতবামনেত্রা|
তথৈব বাতায়নসংনিকর্ষং যয়ৌ শলাকামপৰা বহন্তী || ৭-৮||
আন এগৰাকীৰ খোল খালে কঁকালৰ কাপোৰৰ জৰী
দৰা-কইনাক চাই থাকিল খিৰিকিৰে নবন্ধাকৈ হাতেৰেই ধৰি
জিলিকি উঠিল নাভিদেশ অলংকাৰৰ পোহৰ পৰি ।
জালান্তৰপ্রেষিতদৃষ্টিৰন্যা প্রস্থানভিন্নাং ন ববন্ধ নীবীম্ |
নাভিপ্রবিষ্টাভৰণপ্রভেন হস্তেন তস্থাববলম্ব্য বাসঃ || ৭-৯||
আধাগঁথা হৈছিল এগৰাকীৰ কমৰ-বন্ধনী
খৰধৰ খোজত খহিল তাৰ মণি-মুকুতা এটি এটি কৰি
বুঢ়াআঙুলিৰ টিপাত ৰৈ গ’ল মাথোন মণিধাৰিৰ জৰী ।
অর্ধাঞ্চিতা সৎবৰমুত্থিতায়াঃ পদে পদে দুর্নিমিতে গলন্তী |
কস্যাশ্চিদাসীদ্রশনা তদানীমঙ্গুষ্ঠমূলার্পিতসূত্রশেষা || ৭-১০||
মদিৰাৰে সুগন্ধিত মুখেৰে সকলো বাতায়ন ভৰিছিল
অতি কৌতূহলী মুখবোৰ যেন সহস্ৰ শতদল
চঞ্চল ক’লা চকুবোৰ ক’লা ভোমোৰৰ দল ।
তাসাং মুখৈৰাসবগন্ধগর্ভৈর্ব্যাপ্তান্তৰাঃ সান্দ্রকুতূহলানাম্ |
বিলোলনেত্রভ্রমৰৈর্গবাক্ষাঃ সহস্রপত্রাভৰণা ইবাসন্ || ৭-১১||
সেই পুৰনাৰীসকলে ৰঘুৰ ৰূপ চাই চাই পাহৰি গ’ল সকলো কাম
সকলো ইন্দ্ৰিয়ৰ আস্বাদ যেন চকুতেই আহি সোমাল ।
তা ৰাঘবং দৃষ্টিভিৰাপিবন্ত্যো নার্যো ন জগ্মুর্বিষয়ান্তৰাণি |
তথা হি শেষেন্দ্রিয়বৃত্তিৰাসাং সর্বাত্মনা চক্ষুৰিব প্রবিষ্টা || ৭-১২||
নগৰৰ নাৰীসৱে একেমুখে এই কথা ক’লে-
যদিও দূৰৰ বহু ৰজাই মনে মনে বিচাৰিলে
ভোজকন্যাই সয়ংম্বৰ কৰি কৰিছে ভাল কাম
নহ’লেনো কেনেকৈ হ’লহেঁতেন লক্ষ্মীৰে নাৰায়ণৰ মিলন ।
স্থানে বৃতা ভূপতিভিঃ পৰোক্ষৈঃ স্বয়ংবৰং সাধুমমংস্ত ভোজ্যা |
পদ্মেব নাৰায়ণমন্যথাসৌ লভেত কান্তং কথমাত্মতুল্যম্ || ৭-১৩||
বিধাতাই নকৰাহেঁতেন অনন্য সুন্দৰ পৰস্পৰৰ মিলন
এনে যত্নৰে দুয়োকে স্ৰজাৰ উদ্দেশ্য নহ’লহেঁতেন সাধন ।
পৰস্পৰেণ স্পৃহণীয়শোভং ন চেদিদং দ্বন্দ্বময়োজয়িষ্যৎ |
অস্মিন্দ্বয়ে ৰূপবিধানয়ত্নঃ পত্যুঃ প্রজানাং বিতথোঽভবিষ্যৎ || ৭-১৪||
দুয়ো হয়তো পুনৰ্জনম ৰতি-মদনৰ
সেয়ে কন্যাই বাছি ল’লে মাজত হাজাৰ ৰজাৰ
কাৰণ হৃদয়ে বুজে সম্পৰ্ক জন্মান্তৰৰ ।
ৰতিস্মৰৌ নূনমিমাবভূতাং ৰাজ্ঞাং সহস্রেষু তথা হি বালা |
গতেয়মাত্মপ্রতিৰূপমেব মনো হি জন্মান্তৰসংগতিজ্ঞম্ || ৭-১৫||
শুনি শুনি নগৰৰ নাৰীৰ এনে মধুৰ কথোপকথন
ৰাজকুমাৰ পালেগৈ মংগলসজ্জাৰে উদ্ভাসিত প্ৰাসাদ প্ৰাংগণ ।
ইত্যুদ্গতাঃ পৌৰবধূমুখেভ্যঃ শৃণ্বন্কথাঃ শ্রোত্রসুখাঃ কুমাৰঃ |
উদ্ভাসিতং মঙ্গলসংবিধাভিঃ সংবন্ধিনঃ সদ্ম সমাসসাদ || ৭-১৬||
অজ নামিল হাতীৰ পৰা ধৰি কামৰূপেশ্বৰৰ হাত
সোমোৱাৰ দৰেই নগৰৰ নাৰীৰ মনত
প্ৰৱেশ কৰিলে প্ৰাসাদৰ চাৰিসীমাত
বিদৰ্ভৰাজে দেখুৱালে বাট ।
ততোঽবতীর্যাশু কৰেণুকায়াঃ স কামৰূপেশ্বৰদত্তহস্তঃ |
বৈদর্ভনির্দিষ্টমথো বিবেশ নাৰীমনাংসীব চতুষ্কমন্তঃ || ৭-১৭||
বহুমূলীয়া সিংহাসনত তেওঁ কৰিলে আৰোহণ
ৰত্নৰ পাত্ৰত দিয়া মধুপৰ্ক কৰিলে গ্ৰহণ।
ভোজৰাজে পঠোৱা বিৱাহৰ যোৰাৰ অৰ্ঘ্য
লগতে আছিল অন্তপুৰৰ নাৰীৰ কটাক্ষ ।
মহার্হসিংহাসনসংস্থিতোঽসৌ সৰত্নমর্ঘ্যং মধুপর্কমিশ্রম্ |
ভোজোপনীতং চ দুকূলয়ুগ্মং জগ্রাহ সার্ধং বনিতাকটাক্ষৈঃ || ৭-১৮||
বিৱাহৰ সেই কাপোৰযোৰ পৰিধান কৰাৰ পাছত
বিনয়ী ৰক্ষীসকলে তেওঁক পোৱালেগৈ কইনাৰ কাষত।
সাগৰৰ জোৱাৰে তীৰলৈ লৈ যোৱাৰ দৰে
লহৰত জিলিকা জোনৰ পোহৰক ।
দুকূলবাসাঃ স বধূসমীপং নিন্যে বিনীতৈৰবৰোধৰক্ষৈঃ |
বেলাসকাশং স্ফুটফেনৰাশির্নবৈৰুদন্বানিব চন্দ্রপাদৈঃ || ৭-১৯||
ৰজা ভোজৰ অগ্নিসম পুৰোহিতে প্ৰজ্জ্বলিত কৰিলে হোমাগ্নি
বিৱাহেৰে দৰা-কন্যাৰ মিলন ঘটালে অগ্নিক সাক্ষী কৰি ।
তত্রার্চিতো ভোজপতেঃ পুৰোধা হুৎবাগ্নিমাজ্যাদিভিৰগ্নিকল্পঃ |
তমেব চাধায় বিবাহসাক্ষ্যে বধূবৰৌ সংগময়াংচকাৰ || ৭-২০||
ন-কইনাৰ হাতত ধৰি উজলি উঠিল ৰাজকুমাৰ
যেন আমগছৰ কুঁহিপাতৰে মিলি গ’ল পল্লৱ অশোক লতাৰ ।
হস্তেন হস্তং পৰিগৃহ্য বধ্বাঃ স ৰাজসূনুঃ সুতৰাং চকাসে |
অনন্তৰাশোকলতাপ্রবালং প্রাপ্যেব চূতঃ প্রতিপল্লবেন || ৭-২১||
সেই ক্ষণত দুয়োৰে হৃদয়ৰ অনুৰাগ হ’ল ভাগ
পাণিস্পৰ্শত দৰাৰ মণিবন্ধ হ’ল ৰোমাঞ্চিত
কইনাৰ হাতৰ আঙুলি সিক্ত হ’ল ঘামত ।
আসীদ্বৰঃ কণ্টকিতপ্রকোষ্ঠঃ স্বিন্নাঙ্গুলিঃ সংববৃতে কুমাৰী |
তস্মিন্দ্বয়ে তৎক্ষণমাত্মবৃত্তিঃ সমং বিভক্তেব মনোভবেন || ৭-২২||
সংস্কাৰ পৰ্বত ইজনে সিজনক চাবলৈ আছিল অতি উৎসুক
এবাৰ চাই পুনৰাই দৃষ্টি আঁতৰাই সংস্কাৰ বশতঃ
দৃষ্টিৰ এই মিলন আৰু বিচ্ছেদ আছিল অতিকে মনোজ্ঞ ।
তয়োৰপাঙ্গপ্রতিসাৰিতানি ক্রিয়াসমাপত্তিনিবর্তিতানি |
হ্রীয়ন্ত্রণামানশিৰে মনোজ্ঞামন্যোন্যলোলানি বিলোচনানি || ৭-২৩||
জ্বলি থকা হোমৰ জুইৰ চাৰিওফালে ঘূৰোঁতে হাতে হাত ধৰি
দুয়োকে লাগিছিল যেন মেৰু প্ৰদক্ষিণ কৰা দিন আৰু ৰাতি ।
প্রদক্ষিণপ্রক্রমণাৎকৃশানোৰুদর্চিষস্তন্মিথুনং চকাসে |
মেৰোৰুপান্তেষ্বিব বর্তমানমন্যোন্যসংসক্তমহস্ত্রিয়ামম্ || ৭-২৪||
নিতম্বিনী ইন্দুমতী লজ্জাৱতী যেন প্ৰেমত মাতাল চাতক পখী
বিধাতাৰ দৰে গুৰুৰ আদেশত সুনয়নীয়ে দিলে লাজাঞ্জলি ।
নিতম্বগুর্বী গুৰুণা প্রয়ুক্তা বধূর্বিধাতৃপ্রতিমেন তেন |
চকাৰ সা মত্তচকোৰনেত্রা লজ্জাবতী লাজবিসর্গমগ্নৌ || ৭-২৫||
লাজাঞ্জলিত উঠা ধোঁৱা-ফিৰিঙতিত আখৈ আৰু গোন্ধ সমিধৰ
কইনাৰ গালত বিয়পি পৰা সুৱাসিত ধোঁৱাই ঠাই ল’লে কাণৰ পদুমৰ ।
হবিঃশমীপল্লবলাজগন্ধী পুণ্যঃ কৃশানোৰুদিয়ায় ধূমঃ |
কপোলসংসর্পিশিখঃ স তস্যা মুহূর্তকর্ণোৎপলতাং প্রপেদে || ৭-২৬||
হোমৰ ধোঁৱা লাগি কইনাৰ চকুৰ কাজল-ধুই বৈ আহিল চকুপানী
কাণৰ বীজাংকুৰৰ গহনা ক’লা পৰিল ৰঙা হ’ল গাল দুয়োখনি ।
তদঞ্জনক্লেদসমাকুলাক্ষং প্রম্লানবীজাঙ্কুৰকর্ণপূৰম্ |
বধূমুখং পাটলগন্ধলেখমাচাৰধূমগ্রহণাদ্বভূব || ৭-২৭||
স্বৰ্ণাসনত দৰা-কইনাক বহুৱাই পৱিত্ৰ পানীৰে তিতা চাউল ছটিয়ালে
পুৰোহিত সবান্ধৱে ৰজা ভোজ সাধবা-পুত্ৰৱতী ৰমনীয়ে ।
তৌ স্নাতকৈর্বন্ধুমতা চ ৰাজ্ঞা পুৰংধ্রিভিশ্চ ক্রমশঃ প্রয়ুক্তম্ |
কন্যাকুমাৰৌ কনকাসনস্থাবার্দ্রাক্ষতাৰোপণমন্বভূতাম্ || ৭-২৮||
বংশৰ দীপ্ত-প্ৰদীপ ৰজা ভোজে পাতিলে বিৱাহ ভগ্নীৰ
আদেশ কৰিলে ৰাজ-অনুচৰক কৰিবলৈ
আমন্ত্ৰিত নৃপতিসৱক সাদৰ আপ্যায়ন পৃথককৈ ।
ইতি স্বসুর্ভোজকুলপ্রদীপঃ সংপাদ্য পাণিগ্রহণং স ৰাজা |
মহীপতীনাং পৃথগর্হণার্থং সমাদিদেশাধিকৃতানধিশ্রীঃ || ৭-২৯||
হিংস্ৰ জলচৰক লুকুৱাই থোৱা নিৰ্মল সৰোবৰৰ দৰে
সকলো ৰজাই সকলো দুখ-ক্ষোভ লুকুৱাই সুখী যেন দেখুৱালে ।
ভোজৰাজৰ সমস্ত উপহাৰ দান কৰি কইনালৈ
সকলো উভতিল নিজা নিজা ৰাজধানীলৈ ।
লিঙ্গৈর্মুদঃ সংবৃতবিক্রিয়াস্তে হ্রদাঃ প্রসন্না ইব গূঢনক্রাঃ |
বৈদর্ভমামন্ত্র্য যয়ুস্তদীয়াং প্রত্যর্প্য পূজামুপদাছলেন || ৭-৩০||
যদিও সকলো ৰজা উভতিল ৰাজধানীৰ পৰা
পৰস্পৰক সংকেত দি পথত থাকিল খাপ পাতি
হিংস্ৰজন্তুৰ দৰে কাঢ়ি নিবলৈ ভোজৰ কন্যা ।
স ৰাজলোকঃ কৃতপূর্বসংবিদাৰম্ভসিদ্ধৌ সময়োপলভ্যম্ |
আদাস্যমানঃ প্রমদামিষং তদাবৃত্য পন্থানমজস্য তস্থৌ || ৭-৩১||
ইতিমধ্যে বিদৰ্ভৰাজে ভগ্নীৰ বিৱাহ কৰি সুসম্পন্ন
বিদায় দিলে ৰঘুপুত্ৰক যৌতুক দি মন পূৰাই যথাযোগ্য ।
তেওঁলোকৰ পিছে পিছে গ’ল স্বয়ং ৰজা ভোজ ।
ভর্তাপি তাবৎক্রথকৈশিকানামনুষ্ঠিতানন্তৰজাবিবাহঃ |
সত্ত্বানুৰূপাহৰণীকৃতশ্রীঃ প্রাস্থাপয়দ্রাঘবমন্বগাচ্চ || ৭-৩২||
ত্ৰিভুৱন প্ৰখ্যাত অজৰ সৈতে প্ৰথম তিনিটা শিবিৰত থাকি কুন্দিনৰাজে
সূৰ্যৰ উদয়ত পূৰ্ণচন্দ্ৰ আঁতৰি যোৱাৰ দৰে বিদায় ল’লে ।
তিস্রস্ত্রিলোকপ্রথিতেন সার্ধমজেন মার্গে বসতীৰুষিৎবা |
তস্মাদপাবর্তত কুণ্ডিনেশঃ পর্বাত্যয়ে সোম ইবোষ্ণৰশ্মেঃ || ৭-৩৩||
সকলো ৰজাৰ দ্বিগ্বিজয়ৰ সময়ত হৰিছিল সৰ্বস্ব
কোশলৰাজ ৰঘুৰ প্ৰতি আছিল আগৰে পৰাই ৰুষ্ট ।
সেয়ে স্বয়ম্বৰত অজৰ কন্যালাভ কাৰো নহ’ল সহ্য ।
প্রমন্যবঃ প্রাগপি কোসলেন্দ্রে প্রত্যেকমাত্তস্বতয়া বভূবুঃ |
অতো নৃপশ্চক্ষমিৰে সমেতাঃ স্ত্রীৰত্নলাভং ন তদাজত্মস্য || ৭-৩৪||
অহংকাৰী ৰজাৰ দলে কৰিলে
ভোজকন্যাক লৈ যোৱা অজৰ পথ অৱৰুদ্ধ
যেনেকৈ বলিদত্ত পৃথিৱী গ্ৰহণৰ বাবে আগবঢ়োৱা
বামন-বিষ্ণুৰ পদ কৰিছিল প্ৰহ্লাদে অৱৰুদ্ধ ।
তমুদ্বহন্তং পথি ভোজকন্যাং ৰুৰোধ ৰাজন্যগণ স দৃপ্তঃ |
বলিপ্রদিষ্টাং শ্রিয়মাদদানং ত্রৈবিক্রমং পাদমিবেন্দ্রশত্রুঃ || ৭-৩৫||
ইন্দুমতীক ৰক্ষা কৰিবৰ বাবে আক্ৰমণ কৰিবলৈ
অজই আদেশ দিলে পিতৃৰ সচিৱক বহু সেনানী লৈ
ভাগীৰথীৰ বুকুত উত্তাল ঢৌৰ শোণনদ পৰাৰ দৰে
জঁপিয়াই পৰিল সেই ৰাজবাহিনীৰ ওপৰত ।
তস্যাঃ স ৰক্ষার্থমনল্পয়োধমাদিশ্য পিত্র্যং সচিবং কুমাৰঃ |
প্রত্যগ্রহীৎপার্থিববাহিনীং তাং ভাগীৰথীং শোণ ইবোত্তৰঙ্গঃ || ৭-৩৬||
পদাতিৰ সৈতে পদাতি
ৰথীৰ সৈতে ৰথী
অশ্বৰোহীৰ সৈতে অশ্বাৰোহী
গজাৰোহীৰ সৈতে গজাৰোহী ।
আৰম্ভ হ’ল মহাযুদ্ধ প্ৰতিদ্বন্দীৰ
সমানে সমানে ৰাজবাহিনীৰ ।
পত্তিঃ পদাতিং ৰথিনং ৰথেশস্তুৰংগসাদী তুৰগাধিৰূঢম্ |
যন্তা গজস্যাভ্যপতদ্গজস্থং তুল্যপ্রতিদ্বন্দ্বি বভূব যুদ্ধম্ || ৭-৩৭||
ঘোৰ তূৰ্যধ্বনিত ধনুৰ্ধাৰীসকলে নুশুনা হ’ল কোনেও কাৰো মাত
বাণতে আছিল লিখা বিখ্যাত বংশ পৰিচয় কোৱাৰ নাছিল অৱকাশ ।
নদৎসু তূর্যেষ্ববিভাব্যবাচো নোদীৰয়ন্তি স্ম কুলোপদেশান্ |
বাণাক্ষৰৈৰেব পৰস্পৰস্য নামোর্জিতং চাপভৃতঃ শশংসুঃ || ৭-৩৮|
প্ৰচণ্ড যুদ্ধত ঘোঁৰাৰ খুৰাই উৰুওৱা ধূলি ঘন কৰিলে ৰথৰ চকা ঘূৰি
বেলিৰ পোহৰ ঢাকিলে হাতীৰ কাণে পাখিৰ দৰে উৰুৱাই সেই ধূলি ।
উত্থাপিতঃ সংযতি ৰেণুৰশ্বৈঃ সান্দ্রীকৃতঃ স্যন্দনবংশচক্রৈঃ |
বিস্তাৰিতঃ কুঞ্জৰকর্ণতালৈর্নেত্রক্রমেণোপৰুৰোধ সূর্যম্ || ৭-৩৯||
মাছৰ আকৃতিৰ ধ্বজাবোৰ বতাহত উৰিল
বতাহত যেন কাপকাপ কৰা মাছৰ মুখে ধূলি কটালে
ধূলিময় বতাহত বাৰিষাৰ বোকাপানীৰ সঁচা মাছৰ দৰে ।
মৎস্যধ্বজা বায়ুবশাদ্বিদীর্ণৈর্মুখৈঃ প্রবৃদ্ধধ্বজিনীৰজাংসি |
বভুঃ পিবন্তঃ পৰমার্থমৎস্যাঃ পর্যাবিলানীব নবোদকানি || ৭-৪০||
ডাঠ ধূলিৰ মাজত ৰথৰ চকাৰ শব্দই জনালে ৰথৰ উপস্থিতি
সঘন ঘণ্টাধ্বনিয়ে জনালে ক’ত আছে হাতী
শত্ৰু নে নিজপক্ষ বুজিব পাৰি শুনি নিজ প্ৰভুৰ জয়ধ্বনি ।
ৰথো ৰথাঙ্গধ্বনিনা বিজজ্ঞে বিলোলঘণ্টাক্বণিতেন নাগঃ |
স্বভর্তুনামগ্রহণাদ্বভূব সান্দ্রে ৰজস্যাত্মপৰাববোধঃ || ৭-৪১||
দিগন্তব্যাপি ধূলি-ধূসৰিত অন্ধকাৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰত একোকে নমনি
অস্ত্ৰাঘাতত ছিটিকা হস্তী-অশ্ব-যোদ্ধাৰ তেজ যেন পুৱাৰ ৰঙা বেলি।
আবৃণ্বতো লোচনমার্গমাজৌ ৰজোন্ধকাৰস্য বিজৃম্ভিতস্য |
শস্ত্রক্ষতাশ্বদ্বীপবীৰজন্মা বালাৰুণোঽভূদ্রুধিৰপ্রবাহঃ || ৭-৪২||
ধূলি উৰিছিল বতাহত তেজত তিতা মাটিৰ পৰা উৰা
এনে লাগিছিল যেন এঙাৰ হোৱা জুইৰ পৰা উৰা ধোঁৱা ।
স চ্ছিন্নমূলঃ ক্ষতজেন ৰেণুস্তস্যোপৰিষ্টাৎপবনাপধূতঃ |
অঙ্গাৰশেষস্য হুতাশনস্য পূর্বোত্থিতো ধূম ইবাবভাসে || ৭-৪৩||
প্ৰহাৰত মূৰ্ছা যোৱাজনে সাৰ পাই উঠি
তিৰস্কাৰ কৰিলে সাৰথিক ৰথ পিছুৱাই লোৱা দেখি ।
সক্ৰোধে কৰিলে প্ৰতি-আঘাত শত্ৰুৰ পতাকা চিনাক্ত কৰি ।
প্রহাৰমূর্চ্ছাপগমে ৰথস্থা যন্ত্ৠনুপালভ্য নিবর্তিতাশ্বান্ |
যৈঃ সাদিতা লক্ষিতপূর্বকেতূংস্তানেব সামর্ষতয়া নিজঘ্নুঃ || ৭-৪৪||
নিক্ষেপ কৰা বাণ আধাপথতে শত্ৰুৱে কৰিলেও দ্বিখণ্ডিত
নিপুণ হাতৰে মৰা বাণৰ আগৰ খণ্ডই ভেদ কৰিছিল লক্ষ্য।
অপ্যর্ধমার্গে পৰবাণলূনা ধনুর্ভৃতাং হস্তবতাং পৃষৎকাঃ |
সংপ্রাপুৰেবাত্মজবানুবৃত্ত্যা পূর্বার্ধভাগৈঃ ফলিভিঃ শৰব্যম্ || ৭-৪৫||
হস্তীযুদ্ধত ধাৰাল চক্ৰই ছেদ কৰিলে মুণ্ড গজাৰোহীৰ
শেনে নখেৰে চুলিত ধৰি থপিয়াই নিলে উৰি যোৱা কটা মূৰ
বহু সময়ৰ পাছতহে মাটিত আহি পৰিল ।
আধোৰণানাং গজসংনিপাতে শিৰাংসি চক্রৈর্নিশিতৈঃ ক্ষুৰাগ্রৈঃ |
হতান্যপি শ্যেননখাগ্রকোটিব্যাসক্তকেশানি চিৰেণ পেতুঃ || ৭-৪৬||
যদি অশ্বাৰোহী এজনে আঘাত কৰে প্ৰতিপক্ষক
ঘোঁৰাৰ পিঠিতে ওলমি ৰয় কৰিব নোৱাৰি প্ৰতিহত
জ্ঞান অহালৈ অপেক্ষা কৰে নকৰি পুনৰ আঘাত ।
পূর্বং প্রহর্তা ন জঘান ভূয়ঃ প্রতিপ্রহাৰাক্ষমমশ্বসাদী |
তুৰংগমস্কন্ধনিষণ্ণদেহং প্রত্যাশ্বসন্তং ৰিপুমাচকাঙ্ক্ষ || ৭-৪৭||
শৰীৰৰ মায়া এৰি বৰ্ম পৰিহিত সৈন্যই খোলা তৰোৱাল ঘূৰালে
হাতীৰ বৃহৎ দাঁতত তৰোৱাল ঘঁহনি খাই জুইৰ ফিৰিঙতি ওলালে ।
ভীতিগ্ৰস্ত হাতীয়ে শুঁৰৰ পানীৰে সেই জুই নুমুৱালে ।
তনুত্যজাং বর্মভৃতাং বিকোশৈবৃহৎসু দন্তেষ্বসিভিঃ পতদ্ভিঃ |
উদ্যন্তমগ্নিং শময়াংবভূবুর্গজা বিবিগ্নাঃ কৰশীকৰেণ || ৭-৪৮||
সেই যুদ্ধক্ষেত্ৰ যেন পানভূমি মৃত্যুৰ দেৱতাৰ
খাব খোজা ফল যেন শৰে কটা মূৰ
মূৰৰ পৰা সৰি পৰা শিৰস্ত্ৰাণ পানপাত্ৰ
মদিৰাৰ ঢল যেন বৈ যোৱা ৰক্তস্ৰোত ।
শিলীমুখোৎকৃত্তশিৰঃফলাঢ্যা চ্যুতৈঃ শিৰস্ত্রৈশ্চষকোত্তৰেব |
ৰণক্ষিতিঃ শোণিতমদ্যকুল্যা ৰৰাজ মৃত্যোৰিব পানভূমিঃ || ৭-৪৯||
মাংসৰ লোভত পিয়াপি দিয়া শিয়ালীয়ে আঁজুৰি নিছিল
মাংসহাৰী পক্ষীয়ে খাই থকা যুঁজত নিহতৰ মৃতদেহৰ ছিন্ন হাত
পিছে খাব নোৱাৰি এৰি পলালে কেয়ুৰৰ জোঙে তালুত বিন্ধাত ।
উপান্তয়োর্নিষ্কুষিতং বিহংগৈৰাক্ষিপ্য তেভ্যঃ পিশিতপ্রিয়াপি |
কেয়ূৰকোটিক্ষততালুদেশা শিবা ভুজচ্ছেদমপাচকাৰ || ৭-৫০||
শত্ৰুৰ খৰ্গই কৰা শিৰচ্ছেদত সদ্য বীৰগতিপ্ৰাপ্ত হ’ল এজন
বাওঁকাষে দেৱনাৰী লৈ স্বৰ্গৰ বিমানত কৰি আৰোহণ
তলৰ সমৰক্ষেত্ৰত নিজৰেই নাচি থকা কৱন্ধৰূপ কৰিলে দৰ্শন ।
কশ্চিদ্বিষৎখড্গহৃতোত্তমাঙ্গঃ সদ্যো বিমানপ্রভুতামুপেত্য |
বামাঙ্গসংসক্তসুৰাঙ্গনঃ স্বং নৃত্যৎকবন্ধং সমৰে দদর্শ || ৭-৫১||
দুজনৰ সাৰথি নিহত হ’লে এজন সাৰথি হ’ল এজন ৰথী
দুয়োটা ঘোঁৰা যুঁজত মৰিলে গদাযুদ্ধ কৰিলে বহুক্ষণ ধৰি
গদা যদি হৈ যায় গুৰি তাৰ পাছতো থাকিল বাহুযুদ্ধ কৰি ।
অন্যোন্যসূতোন্মথনাদভূতাং তাবেব সূতৌ ৰথিনৌ চ কৌচিৎ |
ব্যশ্বৌ গদাব্যায়তসংপ্রহাৰৌ ভগ্নায়ুধৌ বাহুবিমর্দনিষ্ঠৌ || ৭-৫২||
ক’ৰবাত দুইবীৰে পৰস্পৰক আঘাত কৰি কৰি একেলগে লৈছে মৰণ সাবটি
দেৱত্ব পোৱাৰ পাছতো অন্ত নহ’ল বিৱাদ একেজনী অপ্সৰাকে দুয়ো বিচাৰি ।
পৰস্পৰেণ ক্ষতয়োঃ প্রহর্ত্রোৰুৎক্রান্তবায়্বোঃ সমকালমেব |
অমর্ত্যভাবেঽপি কয়োশ্চিদাসীদেকাপ্সৰঃপ্রার্থিতয়োর্বিবাদঃ || ৭-৫৩||
সাগৰৰ ঢৌ আগুৱাই বা পিছুৱাই যোৱাৰ দৰে
অনুকূল আৰু প্ৰতিকূল বতাহৰ সতে ,
দুয়ো পক্ষৰে সৈন্যবাহিনীৰ এবাৰ জয় এবাৰ পৰাজয় ।
ব্যূহাবুভৌ তাবিতৰেতৰস্মাদ্ভঙ্গং জয়ং চাপতুৰব্যবস্থম্ |
পশ্চাৎপুৰোমাৰুতয়োঃ প্রবৃদ্ধৌ পর্যায়বৃত্যেব মহার্ণবোর্মী || ৭-৫৪||
যদিও শত্ৰুৰ হাতত পৰাজিত হ’ল নিজৰ সেনাদল
মহাশক্তিধৰ অজ শত্ৰুৰ সমুখত নিজে থিয় হৈ ৰ’ল।
বতাহে ধোঁৱা উৰুৱাই নিলেও জুয়ে দহি যায় শুকান বন ।
পৰেণ ভগ্নেঽপি বলে মহৌজা যয়াবজঃ প্রত্যৰিসৈন্যমেব |
ধূমো নিবর্ত্যেত সমীৰণেন যতস্তু কক্ষস্তত এব বহ্নিঃ || ৭-৫৫||
বৰাহৰূপী বিষ্ণুৱে কল্পৰ শেষৰ প্ৰলয়কালত
যিদৰে কৰিছিল ৰুদ্ধ উত্তাল মহাসাগৰক
নিঃসংগ তেজস্বী বীৰ অজ আৰোহণ কৰি ৰথত
বৰ্ম পিন্ধি ধনু-শৰ লৈ অকলেই ৰুধিলে ৰাজন্যবৰ্গক ।
ৰথী নিষঙ্গী কবচী ধনুষ্মান্দৃপ্তঃ স ৰাজন্যকমেকবীৰঃ |
নিবাৰয়ামাস মহাবৰাহঃ কল্পক্ষয়োদ্বৃত্তমিবার্ণবাম্ভঃ || ৭-৫৬||
সোঁহাত তূণত থৈ বাওঁহাতে গুণ আকৰ্ণ টানি লক্ষ্যত থিৰ
এনে লাগিল যেন গুণৰ পৰাই ওলাই আছে বাণ শত্ৰু নিধনৰ ।
স দক্ষিণং তূণমুখেন বামং ব্যাপাৰয়ন্হস্তমলক্ষ্যতাজৌ |
আকর্ণকৃষ্টা সকৃদস্য যোদ্ধুর্মৌর্বীব বাণান্সুষুবে ৰিপুঘ্নান্ || ৭-৫৭||
বৰ্শাৰে কটা মূৰেৰে ঢাক খালে ধৰণী
তেতিয়াও হুংকাৰি আছে মাটিত পৰি
ছিন্নমুণ্ডৰ ওঁঠবোৰ ক্ৰোধত ৰঙা
আৰু ভ্ৰূযুগল ভ্ৰূকুটিত বেঁকা ।
স ৰোষদষ্টাধিকলোহিতোষ্ঠৈর্ব্যক্তোর্ধ্বৰেখা ভৃকুটীর্বহদ্ভিঃ |
তস্তাৰ গাং ভল্লনিকৃত্তকণ্ঠৈর্হূংকাৰগর্ভৈর্দ্বিষতাং শিৰোভিঃ || ৭-৫৮||
তেতিয়া সকলো ৰজা হৈ একত্ৰিত হৈ
চতুৰংগ সেনা হস্তীবাহিনী সমুখত লৈ
কৱচভেদী আৰু সকলো অস্ত্ৰসহ আন
সৰ্বশক্তিৰে কৰিলে অজক আক্ৰমণ ।
সর্বৈর্বলাঙ্গৈর্দ্বিৰদপ্রধানৈঃ সর্বায়ুধৈঃ কঙ্কটভেদিভিশ্চ |
সর্বপ্রয়ত্নেন চ ভূমিপালাস্তস্মিন্প্রজহ্রুর্যুধি সর্ব এব || ৭-৫৯||
শত্ৰুৰ অস্ত্ৰবৰ্ষণে ঢাকি ধৰিলে অজৰ ৰথ
দেখা গ’ল মাথোন ৰথৰ ওপৰৰ ধ্বজ ।
যেন কুঁৱলীয়ে ঢকা শীতৰ পুৱাত
ওলাইছে সামান্য পোহৰ বেলিৰ ।
সোঽস্ত্রব্রজৈশ্ছন্নৰথঃ পৰেষাং ধ্বজাগ্রমাত্রেণ বভূব লক্ষ্যঃ |
নীহাৰমগ্নো দিনপূর্বভাগঃ কিংচিৎপ্রকাশেন বিবস্বতেব || ৭-৬০||
এই সংকটকালত মনৰ বিবূধি কাটি কামদেৱ যেন ৰঘুপুত্ৰ অজ
কৰিলে স্মৰণ প্ৰিয়ম্বদ গন্ধৰ্বপ্ৰাপ্ত ‘প্ৰস্বাপন’ সন্মোহন নিদ্ৰা-অস্ত্ৰ
সচেতন মনে নিক্ষেপ কৰিলে শত্ৰু ৰজাৰ ওপৰত সেই অস্ত্ৰ ।
(পূৰ্বে ৫ম অধ্যায়ত ৫৩-৫৭ত বৰ্ণিত)
প্রিয়ংবদাৎপ্রাপ্তমসৌ কুমাৰঃ প্রায়ুঙ্ক্ত ৰাজস্বধিৰাজসূনুঃ |
গান্ধর্বমস্ত্রং কুসুমাস্ত্রকান্তঃ প্রস্বাপনং স্বপ্ননিবৃত্তলৌল্যঃ || ৭-৬১||
সেই অস্ত্ৰৰ প্ৰভাৱত সৰি পৰিল হাতৰ ধনু
খহি পৰিল শিৰস্ত্ৰাণ হালি পৰিল ধ্বজাৰ খুঁটাত হেলান দি
সম্ৰাটসকলৰ সকলো সেনা পৰিল নিদ্ৰাৰ কোলাত ঢলি ।
ততো ধনুষ্কর্ষণমূঢহস্তমেকাংসপর্যস্তশিৰস্ত্রজালম্ |
তস্থৌ ধ্বজস্তম্ভনিষণ্ণদেহং নিদ্রাবিধেয়ং নৰদেবসৈন্যম্ || ৭-৬২||
তাৰ পাছত,
যি ওঁঠেৰে পান কৰিছিল প্ৰিয়া ইন্দুমতীৰ অধৰামৃত
সেই ওঁঠেৰে অজই কৰিলে শংখধ্বনি যেন
অদ্বিতীয় বীৰে যশপান কৰিলে নিজৰ অৰ্জিত ।
ততঃ প্রিয়োপাত্তৰসেঽধৰোষ্ঠে নিবেশ্য দধ্মৌ জলজং কুমাৰঃ |
তেন স্বহস্তার্জিতমেকবীৰঃ পিবন্যশো মূর্তমিবাবভাসে || ৭-৬৩||
যেতিয়া শুনিলে অজৰ সৈন্যই চিনাকি শংখধ্বনি
দেখিলে উভতি আহি শুই থকা শত্ৰুৰ মাজত আছে অজ থিয় দি
যেন এডৰা ফুলি থকা পদুমৰ মাজত চন্দ্ৰৰ প্ৰতিবিম্ব আছে জ্বলি ।
শঙ্খস্বনাভিজ্ঞতয়া নিবৃত্তাস্তং সন্নশত্রুং দদৃশুঃ স্বয়োধাঃ |
নিমীলিতানামিব পঙ্কজানাং মধ্যে স্ফুৰন্ত.ম্ প্রতিমাশশাঙ্কম্ || ৭-৬৪||
তেওঁলোকে ৰক্তস্নাত কাঁড়েৰে লিখিলে ৰজাসকলৰ পতাকাত
‘ৰঘুৰ পুত্ৰই যদিও কৰিলে যশোহৰণ কৃপা কৰি নকৰিলে প্ৰাণনাশ’ ।
সশোণিতৈস্তেন শিলীমুখাগ্রৈর্নিক্ষেপিতাঃ কেতুষু পার্থিবানাম্ |
যশো হৃতং সংপ্রতি ৰাঘবেণ ন জীবিতং বঃ কৃপয়েতি বর্ণাঃ || ৭-৬৫||
থিয় হৈ অজই ধনুৰ আগত ভৰ দি,
অবিন্যস্ত চুলি শিৰস্ত্ৰাণ খুলি
কপালত বিন্দু বিন্দু ঘাম আছে জিলিকি
ক’লে যুঁজৰ ভয়ত ভীতা প্ৰিয়াৰ কাষ চাপি -
স চাপকোটীনিহিতৈকবাহুঃ শিৰস্ত্রনিষ্কর্ষণভিন্নমৌলিঃ |
ললাটবদ্ধশ্রমবাৰিবিন্দুর্ভীতাং প্রিয়ামেত্য বচো বভাষে || ৭-৬৬||
হে বিদৰ্ভৰ ৰাজকুমাৰী, এবাৰ শত্ৰুলৈ চোৱাঁ তুমি
এটি শিশুৱেও নিব পাৰে এতিয়া তেওঁলোকৰ অস্ত্ৰ কাঢ়ি
এই বীৰত্ব লৈয়েই আহিছিল তোমাক মোৰ পৰা নিবলৈ জিনি ।
ইতঃ পৰানর্ভকহার্যশস্ত্রান্বৈদর্ভি পশ্যানুমতা ময়াসি |
এবংবিধেনাহবচেষ্টিতেন তৎবং প্রার্থ্যসে হস্তগতা মমৈভিঃ || ৭-৬৭|
শুনি দূৰ হ’ল ইন্দুমতীৰ শত্ৰুভয়ৰ বিষাদ
বাষ্পমুক্ত নিৰ্মল দাপোণ হৈ জিলিকি উঠিল মুখ।
তস্যাঃ প্রতিদ্বন্দ্বিভবাদ্বিষাদাৎসদ্যো বিমুক্তং মুখমাবভাসে |
নিঃশ্বাসবাষ্পাপগমাৎপ্রপন্নঃ প্রসাদমাত্মীয়মিবাত্মদর্শঃ || ৭-৬৮||
অতি সুখী হৈও লাজতে যদিও প্ৰশংসা নকৰিলে প্ৰিয়তমক
পৰোক্ষভাৱে সখীসকলৰ হতুৱাই কৰিলে অজক অভিনন্দিত ।
প্ৰথম বৰষুণজাকত সিক্ত ভুমিয়ে যেনেকৈ জনায়
ময়ূৰৰ কণ্ঠৰৱেৰে মেঘক মনৰ উলাহ ।
হৃষ্টাপি সা হ্রীবিজিতা ন সাক্ষাদ্বাগ্ভিঃ সখীনাং প্রিয়মভ্যনন্দৎ |
স্থলী নবাম্ভঃপৃষতাভিবৃষ্টা ময়ূৰকেকাভিৰিবাভ্রবৃন্দম্ || ৭-৬৯||
পৰাজিত ৰজাৰ মূৰত বাওঁভৰি থৈ
গৃহাভিমুখী হ’ল নিৰ্দোষ ৰঘুপুত্ৰ
নিষ্কলংক ইন্দুমতীক লৈ।
মূৰ্তিময়ী বিজয়লক্ষ্মী যেন ৰাজকন্যা
ৰথৰ চকা আৰু ঘোঁৰাৰ খুৰাৰ ধূলিৰে
ৰুক্ষ-ধূসৰিত তেওঁৰ কেশ-অলকা ।
ইতি শিৰসি স বামং পাদমাধায় ৰাজ্ঞা-
মুদবহদনবদ্যাং তামবদ্যাদপেতঃ |
ৰথতুৰগৰজোভিস্তস্য ৰূক্ষালকাগ্রা
সমৰবিজয়লক্ষ্মীঃ সৈব মূর্তা বভূব || ৭-৭০||
আগতেই বাৰ্তা পালে ৰজা ৰঘুৱে
সপত্নীক বিজয়ী পুত্ৰক জনালে অভিনন্দন সগৌৰৱে।
অজৰ হাতত সংসাৰৰ দায়িত্ব অৰ্পণ কৰি
যাব খুজিলে শান্তিৰ বাট বিচাৰি ।
থাকিলে যোগ্য সন্তান-সন্ততি
গৃহস্থীত বাস নকৰে কোনো সূৰ্যবংশী ।
প্রথমপৰিগতার্থস্তং ৰঘুঃ সংনিবৃত্তং
বিজয়িনমভিনন্দ্য শ্লাঘ্যজায়াসমেতম্ |
তদুপহিতকুটুম্বঃ শান্তিমার্গোৎসুকোঽভূ-
ন্ন হি সতি কুলধুর্যে সূর্যবংশ্যা গৃহায় || ৭-৭১||
কবি কালিদাস বিৰচিত ৰঘুবংশৰ সপ্তম অধ্যায় সমাপ্ত।
ইতি শ্রীৰঘুবংশে মহাকাব্যে কবিশ্রীকালিদাস-
কৃতাবজস্বয়ংবৰাভিগমনো নাম সপ্তমঃ সর্গঃ ||
।| অধ্যায় ৮ ||
থাকোঁতেই অজৰ হাতত বিয়াৰ মংগলসূত্ৰ বন্ধা
ৰঘুৱে হাতত তুলি দিলে দ্বিতীয় ইন্দুমতীস্বৰূপ বসুন্ধৰা ।
অথ তস্য বিবাহকৌতুকং ললিতং বিভ্রত এব পার্থিবঃ |
বসুধামপি হস্তগামিনীমকৰাদিন্দুমতীমিবাপৰাম্ || ৮-১||
যিটো বহু দুষ্কৰ্মৰে ৰজাৰ কুমাৰসকলে কৰে আত্মসাৎ
ভোগতৃষ্ণা নথকা অজই গ্ৰহণ কৰিলে পিতাৰ আজ্ঞাত ।
দুৰিতৈৰপি কর্তুমাত্মসাৎপ্রয়তন্তে নৃপসূনবো হি যৎ |
তদুপস্থিতমগ্রহীদজঃ পিতুৰাজ্ঞেতি ন ভোগতৃষ্ণয়া || ৮-২||
বশিষ্টমুনিয়ে ছটিয়ালে পূণ্যজল অজ-মেদিনীৰ অভিষেকত
নিৰ্মল পানীৰ বাষ্পৰ উচ্ছ্বাসেৰে এৰি পৃথিৱীৰ ক’লে- মই কৃতাৰ্থ ।
অনুভূয় বসিষ্ঠসংভৃতৈঃ সলিলৈস্তেন সহাভিষেচনম্ |
বিশদোচ্ছ্বসিতেন মেদিনী কথয়ামাস কৃতার্থতামিব || ৮-৩||
অথৰ্ৱৱেদবিদ বশিষ্টই কৰিলে সংস্কাৰ কৰ্ম
অজ হৈ উঠিল শত্ৰুৰ বাবে দুৰ্ধৰ্ষ ।
কিয়নো বতাহত জুই হোৱাৰ দৰে প্ৰজ্জ্বলিত
মিলিত হ’ল ব্ৰাহ্মতেজৰ সৈতে ক্ষত্ৰিয় ।
স বভূব দুৰাসদঃ পৰৈর্গুৰুণাঽথর্ববিদা কৃতক্রিয়ঃ |
পবনাগ্নিসমাগমো হ্যয়ং সহিতং ব্রহ্ম যদস্ত্রতেজসা || ৮-৪||
নতুন নৃপতিক দেখি ভাব হ’ল যেন ৰঘুলৈ নৱযৌৱন ঘূৰি আহিল
অজ কেৱল সম্পদৰে নহয় ৰঘুৰ গুণৰাশিৰো উত্তৰাধিকাৰী আছিল ।
ৰঘুমেব নিবৃত্তয়ৌবনং তমমন্যন্ত নবেশ্বৰং প্রজাঃ |
স হি তস্য ন কেবলাং শ্রিয়ং প্রতিপেদে সকলান্গুণানপি || ৮-৫||
দুজনৰ শুভগুণ যদি এজনৰ মাজত থাকে তেওঁ হয় দুগুণে শোভন
সমৃদ্ধ পিতাৰ পদত অধিষ্ঠিত অজৰ বিনয়েৰে শোভিত নৱ-যৌৱন ।
অধিকং শুশুভে শুভংযুনা দ্বিতয়েন দ্বয়মেব সংগতম্ |
পদমৃদ্ধমজেন পৈতৃকং বিনয়েনাস্য নবং চ যৌবনম্ || ৮-৬||
মহাবাহু অজই সাদৰ ধৈৰ্যৰে ল’লে মেদিনীৰ শাসনভাৰ যেন নকইনা
যেনেকৈ সকলো উদ্বেগ সহজে লৈ জয় কৰিব পাৰিছিল হঠকাৰিতা ।
সদয়ং বুভুজে মহাভুজঃ সহসোদ্বেগমিয়ং ব্রজেদিতি |
অচিৰোপনতাং স মেদিনীং নবপাণিগ্রহণাং বধূমিব || ৮-৭||
প্ৰতিজন প্ৰজাই ভাবিছিল প্ৰিয়তম বুলি নিজকে ৰাজনৰ
যিদৰে শত শত নদী গৈ সাগৰত পৰিলেও ঘূৰাই নপঠায়।
অহমেব মতো মহীপতেৰিতি সর্বঃ প্রকৃতিষ্বচিন্তয়ৎ |
উদধেৰিব নিম্নগাশতেষ্বভবন্নাস্য বিমাননা ক্বচিৎ || ৮-৮||
অতি তীক্ষ্ণও নাছিল অতি মৃদুও নাছিল তেওঁৰ স্বভাৱ
মধ্যমপন্থাত থাকি বশ কৰিও উৎখাত নকৰিছিল অন্য ৰজাক
বতাহে যিদৰে হালিবলৈ বাধ্য কৰি উভালি নেপেলায় গছক ।
ন খৰো ন চ ভূয়সা মৃদুঃ পবমানঃ পৃথিবীৰুহানিব |
স পুৰস্কৃতমধ্যমক্রমো নময়ামাস নৃপাননুদ্ধৰন্ || ৮-৯||
ৰঘুৱে দেখিলে পুত্ৰই প্ৰতিষ্ঠা পালে প্ৰজাৰ মাজত
আপোন জ্ঞানেৰে নিস্পৃহ হ’ল
নশ্বৰ বিষয়সুখেই নহয় স্বৰ্গসুখৰ প্ৰতিও যিহেতু পূৰ্ণতা মনত।
অথ বীক্ষ্য ৰঘুঃ প্রতিষ্ঠিতং প্রকৃতিষ্বাত্মজমাত্মবত্তয়া |
বিষয়েষু বিনাশধর্মসু ত্রিদিবস্থেষ্বপি নিঃস্পৃহোঽভবৎ || ৮-১০||
দিলীপবংশজসকলে বয়স হ’লে সঁপে সম্পদৰ ভাৰ গুণৱান পুত্ৰক
বাকলিবসন পিন্ধি সংযমী হৈ অৱলম্বন কৰে বনবাসী সন্ন্যাসীৰ পথ।
গুণবৎসুতৰোপিতশ্রিয়ঃ পৰিণামে হি দিলীপবংশজাঃ |
পদবীং তৰুবল্কবাসসাং প্রয়তাঃ সংযমিনাং প্রপেদিৰে || ৮-১১||
পিতা হ’ল বনবাসী দেখি পুত্ৰ অজই
মুকুটসুশোভিত শিৰ ৰঘুৰ ভৰিত থৈ
জনালে প্ৰাৰ্থনা তেওঁক এৰি নাযায় যেন বনলৈ ।
তমৰণ্যসমাশ্রয়োন্মুখং শিৰসা বেষ্টনশোভিনা সুতঃ |
পিতৰং প্রণিপত্য পাদয়োৰপৰিত্যাগময়াচতাত্মনঃ || ৮-১২||
অজৰ অশ্ৰুসিক্ত প্ৰাৰ্থনা স্বীকাৰ কৰিলে পুত্ৰৱৎসল ৰঘুৱে
পিছে সাপৰ মোটৰ দৰে এৰা ৰাজ্যভাৰ পুনু গ্ৰহণ নকৰিলে ।
ৰঘুৰশ্রুমুখস্য তস্য তৎকৃতবানীপ্সিতমাত্মজপ্রিয়ঃ |
ন তু সর্প ইব তৎবচং পুনঃ প্রতিপেদে ব্যপবর্জিতাং শ্রিয়ম্ || ৮-১৩||
জীৱনৰ শেষকাল আশ্ৰম পাতি নগৰপ্ৰান্তত অতিবাহিত কৰিলে
তাতেই পালে পুত্ৰশাসিত ৰাজলক্ষ্মীৰ সেৱা পুত্ৰবধুৰ সেৱাৰ দৰে ।
স কিলাশ্রমমন্ত্যমাশ্রিতো নিবসন্নাবসথে পুৰাদ্বহিঃ |
সমুপাস্যত পুত্রভোগ্যয়া স্নুষয়েবাবিকৃতেন্দ্রিয়ঃ শ্রিয়া || ৮-১৪||
পূৰ্বৰ ৰজাই ল’লে অৱসৰ প্ৰশান্তিত নতুন ৰজা শাসনত জিলিকিল
দুয়োকে আকাশত একেলগে অস্তমিত চন্দ্ৰ আৰু উদিত সূৰ্য যেন লাগিল।
প্রশমস্থিতপূর্বপার্থিবং কুলমভ্যদ্যতনূতনেশ্বৰম্ |
নভসা নিভৃতেন্দুনা তুলামুদিতার্কেণ সমাৰুৰোহ তৎ || ৮-১৫||
পিতা-পুত্ৰক সন্ন্যাসী আৰু ৰজাৰ বেশত দেখিলে প্ৰজাই
পৃথিৱীত স্বয়ং যেন ধৰ্মৰ দুই অংশ মোক্ষ আৰু অভ্যুদয় ।
যতিপার্থিবলিঙ্গধাৰিণৌ দদৃশাতে ৰঘুৰাঘবৌ জনৈঃ |
অপবর্গমহোদয়ার্থয়োর্ভুবমংশাবিব ধর্ময়োর্গতৌ || ৮-১৬||
অসিদ্ধিক সিদ্ধ কৰিবৰ বাবে অজই মন্ত্ৰণা কৰিলে
নীতিশাস্ত্ৰজ্ঞ মন্ত্ৰীমণ্ডলীৰ লগত
অক্ষয় মুক্তিজ্ঞানৰ বাবে ৰঘু থাকিল
তত্ত্বদৰ্শী যোগীসকলৰ সংগত ।
অজিতাধিগমায় মন্ত্রিভির্যুয়ুজে নীতিবিশাৰদৈৰজঃ |
অনুপায়িপদোপপ্রাপ্তয়ে ৰঘুৰাপ্তৈঃ সমিয়ায় যোগিভিঃ || ৮-১৭||
যুৱক ৰজাই পৃথিৱী ৰক্ষাৰ্থে গ্ৰহণ কৰিলে বিচাৰকৰ আসন
পৱিত্ৰ কুশৰ আসনত বহি প্ৰৱীণ ৰজাই কৰিলে ধ্যান ।
নৃপতিঃ প্রকৃতীৰবেক্ষিতুং ব্যবহাৰাসনমাদদে যুবা |
পৰিচেতুমুপাংশু ধাৰণাং কুশপূতং প্রবয়াস্তু বিষ্টৰম্ || ৮-১৮||
শক্তি আৰু সম্পদৰ প্ৰভুত্বৰে এজনে কৰিলে শত্ৰুৰজাক দমন
আনজনে যোগবলেৰে কৰিলে শৰীৰৰ পঞ্চবায়ুক নিয়ন্ত্ৰণ ।
অনয়ৎপ্রভুশক্তিসংপদা বশমেকো নৃপতীননন্তৰান্ |
অপৰঃ প্রণিধানয়োগ্যয়া মৰুতঃ পঞ্চ শৰীৰগোচৰান্ || ৮-১৯||
নতুন ৰজাই শত্ৰুৰ সকলো উদ্যোগ কৰিব খুজিলে ভষ্ম
ইজনে জ্ঞানৰ বহ্নিত পুৰিব খুজিলে নিজৰ সকলো কৰ্ম ।
অকৰোদচিৰেশ্বৰঃ ক্ষিতৌ দ্বিষদাৰম্ভফলানি ভস্মসাৎ |
ইতৰো দহনে স্বকর্মণাং ববৃতে জ্ঞানময়েন বহ্নিনা || ৮-২০||
পৰিণামৰ কথা ভাবিগুণি কৰি অজই সন্ধি আদি ছটি গুণ কৰিলে প্ৰয়োগ
ৰঘুৱে সোণ আৰু কাঠক সমবুদ্ধি কৰি প্ৰকৃতিৰ ত্ৰিগুণ কৰিলে জয় ।
পণবন্ধমুখান্গুণানজঃ ষডুপায়ুঙ্ক্ত সমীক্ষ্য তৎফলম্ |
ৰঘুৰপ্যজয়ৎগুণত্রয়ং প্রকৃতিস্থং সমলোষ্টকাঞ্চনঃ || ৮-২১||
কাৰ্যসিদ্ধি নোহোৱা পৰ্যন্ত নিষ্ঠাৰে লাগি থাকিলে কামত নবীন ৰাজন
প্ৰৱীণ পিতাই পৰমাত্মাৰ দৰ্শন নোপোৱালৈকে ত্যাগ নকৰিলে যোগাসন ।
ন নবঃ প্রভুৰা ফলোদয়াৎস্থিৰকর্মা বিৰৰাম কর্মণঃ |
ন চ যোগবিধের্নবেতৰঃ স্থিৰধীৰা পৰমাত্মদর্শনাৎ || ৮-২২||
তেওঁলোক জাগ্ৰত হৈ ৰ’ল শত্ৰুদমন আৰু ইন্দ্ৰিয়ভোগ সংযমত
দুয়ো সফল হ’ল অভ্যুদয় আৰু মোক্ষলাভ দুই অভীষ্ট সিদ্ধিত।
ইতি শত্রুষু চেন্দ্রিয়েষু চ প্রতিষিদ্ধপ্রসৰেষু জাগ্রতৌ |
প্রসিতাবুদয়াপবর্গয়োৰুভয়ীং সিদ্ধিমুভাববাপতুঃ || ৮-২৩||
সমগ্ৰ ভূততে সমদৰ্শী ৰঘুৱে অজৰ শাসন
নিৰপেক্ষ হৈ চাই থাকিল কিছু বছৰ
তাৰ পাছত যোগসমাধিত বহি মিলি গ’ল
তমসাৰ অতীত অবিনাশী পৰমাত্মাত ।
অথ কাশ্চিদজব্যপেক্ষয়া গময়িৎবা সমদর্শনঃ সমাঃ |
তমসঃ পৰমাপদব্যয়ং পুৰুষং যোগসমাধিনা ৰঘুঃ || ৮-২৪||
পিতাৰ দেহ বিসৰ্জনৰ কথা শুনি কান্দিলে অজই মহাদুখেৰে
বিধিমতে সন্ন্যাসীসৱৰ দৰে
অগ্নিসংস্কাৰৰহিত অন্তেষ্টিক্ৰিয়া সমাপণ কৰিলে।
শ্রুতদেহবিসর্জনঃ পিতুশ্চিৰমশ্রূণি বিমুচ্য ৰাঘবঃ |
বিদধে বিধিমস্য নৈষ্ঠিকং যতিভিঃ সার্ধমনগ্নিৰগ্নিচিৎ || ৮-২৫||
পিতৃভক্ত বাবেই পিতৃবিয়োগৰ বিধান মানি কৰিলে পৰলৌকিক শ্ৰাদ্ধ
কিয়নো এনেদৰে দেহত্যাগ কৰাসকলে নকৰে আকাংক্ষা পিণ্ড ।
অকৰোৎস তদৌর্ধ্বদৈহিকং পিতৃভক্ত্যা পিতৃকার্যকল্পবিৎ |
ন হি তেন পথা তনুত্যজস্তনয়াবর্জিতপিণ্ডকাঙ্ক্ষিণঃ || ৮-২৬||
যি পিতাই পালে পৰমগতি তেওঁৰ বাবে বৃথা হৈ শোকাতুৰ
দূৰ কৰিলে মনোব্যথা শাস্ত্ৰজ্ঞৰ উপদেশ কৰি শ্ৰৱণ।
হাতে ধৰি ধনুৰ্বাণ প্ৰতিপক্ষক দমন কৰি কৰিলে জগত শাসন ।
স পৰার্ধ্যগতেৰশোচ্যতাং পিতুৰুদ্দিশ্য সদর্থবেদিভিঃ |
শমিতাধিৰধিজ্যকার্মুকঃ কৃতবানপ্রতিশাসনং জগৎ || ৮-২৭||
পৌৰুষোজ্জ্বল অজক অধিপতিৰূপে পাই পৃথিৱী হ’ল ৰত্ন-প্ৰসৱিনী
এটি সুন্দৰ বীৰপুত্ৰৰ জননী হ’ল মহাৰাণী ইন্দুমতী ।
ক্ষিতিৰিন্দুমতী চ ভামিনী পতিমাসাদ্য তমগ্র্যপৌৰুষম্ |
প্রথমা বহুৰত্নসূৰভূদপৰা বীৰমজীজনৎসুতম্ || ৮-২৮||
দশোদিশ পোহৰাই তোলা হাজাৰ পোহৰ-ৰেখাৰ দৰে উজ্জ্বল
নাম-যশো বিয়পি যাব দশোদিশে জনক দশানন ঘাতকৰ
বিজ্ঞ পণ্ডিতসবে জানি নাম থ’লে দশৰথ ।
দশৰশ্মিশতোপমদ্যুতিং যশসা দিক্ষু দশস্বপি শ্রুতম্ |
দশপূর্বৰথং যমাখ্যয়া দশকণ্ঠাৰিগুৰুং বিদুর্বুধাঃ || ৮-২৯||
এইদৰেই অজই বিদ্যাৰ্জন, যাগ-যজ্ঞ আৰু পুত্ৰজন্মৰে
ঋষিঋণ, দেৱঋণ আৰু পিতৃঋণ পৰিশোধ কৰিলে ।
ঋষিদেৱগণস্বধাভুজাং শ্রুতয়াগপ্রসবৈঃ স পার্থিবঃ |
অনৃণৎবমুপেয়িবান্বভৌ পৰিধের্মুক্ত ইবোষ্ণদীধিতিঃ || ৮-৩০||
অজৰ শক্তি আছিল বিপন্নসকলৰ ভয় দূৰৰ বাবে
বিদ্যা আছিল বিদ্বানলোকৰ সেৱা-সৎকাৰৰ বাবে
তেওঁৰ ধন আৰু গুণ কেৱল উৎসৰ্গিত লোকহিতাৰ্থে ।
বলমার্তভয়োপশান্তয়ে বিদুষাং সৎকৃতয়ে বহু শ্রুতম্ |
বসু তস্য বিভোর্ন কেবলং গুণবত্তাপি পৰপ্রয়োজনা || ৮-৩১||
এদিন সেই প্ৰজাপালক ৰজা সুপুত্ৰৰ পিতা
সকলো দেখি সমৃদ্ধ বিহাৰ কৰি আছিল নগৰৰ উপবনত
যেন শচীৰ সৈতে ইন্দ্ৰৰ বিহাৰ সৰগৰ নন্দন কাননত ।
স কদাচিদবেক্ষিতপ্রজঃ সহ দেব্যা বিজহাৰ সুপ্রজাঃ |
নগৰোপবনে শচীসখো মৰুতাং পালয়িতেব নন্দনে || ৮-৩২||
সেই সময়তে দেৱৰ্ষি নাৰদ গৈছিল আকাশী পথেৰে
সূৰুযৰ দক্ষিণায়ণৰ দিশে দক্ষিণসাগৰৰ পাৰলৈ
মহাদেৱক শুনাবলৈ বীণাৰ সুৰ গোকৰ্ণৰ মন্দিৰলৈ।
অথ ৰোধসি দক্ষিণাদধেঃ শ্রিতগোকর্ণনিকেতমীশ্বৰম্ |
উপবীণয়িতুং যয়ৌ ৰবেৰুদয়াবৃত্তিপথেন নাৰদঃ || ৮-৩৩||
বীণাৰ আগত বন্ধা আছিল এধাৰি দিব্যপুষ্পৰ মালা
সমীৰে উৰুৱাই নিলে যেন তাৰ সুৱাসত হৈ মতলীয়া ।
কুসুমৈর্গ্রথিতামপার্থিবৈঃ স্রজমাতোদ্যশিৰোনিবেশিতাম্ |
অহৰৎকিল তস্য বেগবানধিবাসস্পৃহয়েব মাৰুতঃ || ৮-৩৪||
ফুলৰ সুৱাসত বীণখনক ঘেৰি থকা ভোমোৰাৰ দল
যেন বতাহে কৰা সেই অপমানত বৈ অহা অশ্ৰুজল ।
ভ্রমৰৈঃ কুসুমানুসাৰিভিঃ পৰিকীর্ণা পৰিবাদিনী মুনেঃ |
দদৃশে পবনাপলেপজং সৃজতী বাষ্পমিবাঞ্জনাবিলম্ || ৮-৩৫||
মালাধাৰি আমোলমোল ফুলৰ মৌৰ গোন্ধত
বসন্তৰ তৰুলতাৰ শোভাতকৈও অধিক
উৰি গৈ পৰিলগৈ ৰজাৰ প্ৰিয়তমাৰ সুকোমল স্তনত ।
অভিভূয় বিভূতিমার্তবীং মধুগন্ধাতিশয়েন বীৰুধাম্ |
নৃপতেৰমৰস্রগাপ সা দয়িতোৰুস্তনকোটিসুস্থিতীম্ || ৮-৩৬||
ভৰাবুকুৰ মাজতে সখীৰ দৰে সাবটি ধৰা মালাধাৰিলৈ চালে ক্ষণিকলৈ
তাৰ পাছতে সহিব নোৱাৰি ৰাহুগ্ৰস্ত চন্দ্ৰমাৰ দৰে ৰজাৰ প্ৰিয়াই চকু মুদিলে ।
ক্ষণমাত্রসখীং সুজাতয়োঃ স্তনয়োস্তামবলোক্য বিহ্বলা |
নিমিমীল নৰোত্তমপ্রিয়া হৃতচন্দ্রা তমসেব কৌমুদী || ৮-৩৭||
ইন্দুমতী মাটিত বাগৰি পৰোতে চেতনাহীন শৰীৰটোৰে
স্বামীও হ’ল ভূ-লুণ্ঠিত যেন চাকিৰ শিখা মাটিত পৰিলে
শলিতাৰ তেলো তাৰ সৈতে মাটিত পৰে ।
বপুষা কৰণোজ্ঝিতেন সা নিপতন্তী পতিমপ্যপাতয়ৎ |
ননু তৈলনিষেকবিন্দুনা সহ দীপার্চিৰুপৈতি মেদিনীম্ || ৮-৩৮||
দুয়োকে পৰিৱেষ্টিত কৰি ৰখা
অনুচৰৰ তুমুল আৰ্তনাদত
কাষৰ পদুমসৰোবৰৰ ত্ৰস্ত পখীয়ে
কৰিলে ক্ৰন্দন যেন সমবেদনাত ।
উভয়োৰপি পার্শ্ববর্তিনাং তুমুলেনার্তৰবেণ বেজিতাঃ |
বিহগাঃ কমলাকৰালয়াঃ সমদুঃখা ইব তত্র চুক্রুশুঃ || ৮-৩৯||
পানী আৰু বা দি চেতনা আনিলে ৰজাৰ
ৰাণী কিন্তু তেনেদৰেই পৰি ৰ’ল
আয়ূ থাকিলেহে ফলপ্ৰসূ হয় প্ৰতিকাৰ ।
নৃপতের্ব্যজনাদিভিস্তমো নুনুদে সা তু তথৈব সংস্থিতা |
প্রতিকাৰবিধানমায়ুষঃ সতি শেষে হি ফলায় কল্পতে || ৮-৪০||
তাঁৰ ছিঙি যোৱা বীণাৰ দৰে নিষ্প্ৰাণ দেহাটি
প্ৰিয়াবল্লভ ৰজাই কোলাত তুলি ল’লে দুহাতে সাবটি ।
প্রতিয়োজয়িতব্যবল্লকীসমবস্থামথ সত্ত্ববিপ্লবাৎ |
স নিনায় নিতান্তবৎসলঃ পৰিগৃহ্যোচিতমঙ্কমঙ্গনাম্ || ৮-৪১||
কোলাত লৈ প্ৰিয়তমাৰ দেহ নিস্তেজ বিৱৰ্ণ
অজ যেন মৃগৰ কলংক অঁকা পুৱাৰ শেঁতা জোন ।
পতিৰঙ্কনিষণ্ণয়া তয়া কৰণাপায়বিভিন্নবর্ণয়া |
সমলক্ষ্যত বিভ্রদাবিলাং মৃগলেখামুষসীব চন্দ্রমাঃ || ৮-৪২||
লোহাও গলি যায় অতি দহনত কিনো ক’ম মানুহৰ শৰীৰৰ কথা
অজৰ বাষ্পাকুল বিলাপত হেৰাল স্বাভাৱিক দৃঢ়তা ।
বিললাপ স বাষ্পগদ্গদং সহজামপ্যপহায় ধীৰতাম্ |
অভিতপ্তময়োঽপি মার্দবং ভজতে কৈব কথা শৰীৰিষু || ৮-৪৩||
ফুল আহি গাত পৰিলেও যদি প্ৰাণবায়ু উৰি গ’ল
প্ৰাণঘাতী প্ৰহাৰৰ বাবে বিধাতাৰ কি সাধন বাকী ৰ’ল ।
কুসুমান্যপি গাত্রসংগমাৎপ্রভবন্ত্যায়ুৰপোহিতুং যদি |
ন ভবিষ্যতি হন্ত সাধনং কিমিবান্যৎপ্রহৰিষ্যতো বিধেঃ || ৮-৪৪||
অথবা যমৰাজ হয়তো কোমল বস্তুক কোমল অস্ত্ৰৰেই সংহাৰ কৰে
আগতেও নিদৰ্শন আছে পদ্মিনীৰ বিনাশ কৰে যেন তুষাৰপাতে ।
অথবা মৃদু বস্তু হিংসিতুং মৃদুনৈবাৰভতে প্রজান্তকঃ |
হিমসেকবিপত্তিৰত্র মে নলিনী পূর্বনিদর্শনং মতা || ৮-৪৫||
এই ফুলৰ মালাই যদি প্ৰাণঘাতী হয়
মোৰ বুকু থওঁতে কিয় মোৰ প্ৰাণ নাযায়
ঈশ্বৰৰ ইচ্ছাতে বিষো অমৃত হয়
অমৃতো বিষত পৰিণত হয় ।
স্রগিয়ং যদি জীবিতাপহা হৃদয়ে কিং নিহিতা ন হন্তি মাম্ |
বিষমপ্যমৃতং ক্বচিদ্ভবেদমৃতং বা বিষমীশ্বৰেচ্ছয়া || ৮-৪৬||
অথবা ই আছিল মোৰেই ভাগ্যৰ বিপৰ্যয়
কপালত লিখা আছিল বিনামেঘে বজ্ৰপাত
নপৰিল গছৰ গাত পৰিল মেৰিয়াই থকা লতাত।
অথবা মম ভাগ্যবিপ্লবাদশনিঃ কল্পিত এব বেধসা |
যদনেন তৰুর্ন পাতিতঃ ক্ষপিতা তদ্বিটপাশ্রিতা লতা || ৮-৪৭||
দোষ কৰিলেও মই নোলোৱা কোনোদিন তুমি মুখ ঘূৰাই
আজি বিনা দোষতে আছা, মুখৰ মাত এষাৰো নাই ।
কৃতবত্যসি নাবধীৰণামপৰাদ্ধেঽপি যদা চিৰং ময়ি |
কথমেকপদে নিৰাগসং জনমাভাষ্যমিমং ন মন্যসে || ৮-৪৮||
হে স্মিত সুন্দৰ হাঁহিৰ গৰাকিনী,
তুমি ভাবিছা নেকি মোক কপট প্ৰেমিক বুলি
সেয়ে গুচি গ’লা তুমি একো নোকোৱাকৈ
কোনো দিন উভটি নহা পৰলোকলৈ ।
ধ্রুবমস্মি শঠঃ শুচিস্মিতে বিদিতঃ কৈতববৎসলস্তব |
পৰলোকমসংনিবৃত্তয়ে যদনাপৃচ্ছ্য গতাসি মামিতঃ || ৮-৪৯||
প্ৰেয়সীক ধিয়াই যদি যাব খুজিছিলেই প্ৰাণ মোৰ
তেন্তে ঘূৰি আহিল কিয় অবিহনে তেওঁৰ ।
কৰ্মফলৰ যাতনা ভূগিবলৈ মোৰ হতশ্ৰী জীৱনৰ।
দয়িতাং যদি তাবদন্বগাদ্বিনিবৃত্তং কিমিদং তয়া বিনা |
সহতাং হতজীবিতং মম প্রবলামাত্মকৃতেন বেদনাম্ || ৮-৫০||
তোমাৰ মুখত এতিয়াও শুকোৱা নাই ৰতিসুখৰ ঘাম
অথচ তুমি এৰিলা সেই দেহ ধিক মানুহৰ এই জীৱন ।
সুৰতশ্রমসংভৃতো মুখে ধ্রিয়তে স্বেদলবোদ্গমোঽপি তে |
অথ চাস্তমিতাৎবমাত্মনা ধিগিমাং দেহভৃতামসাৰতাম্ || ৮-৫১||
সঁচাই নামতেহে পৃথিৱীৰ পতি মই
মোৰ সঁচা ভালপোৱা তোমাৰ বাবেই
ভাবনাতো গোপনে কৰা নাই তোমাৰ অপ্ৰিয় একো
তথাপি মোক কৰিলা ত্যাগ কিয়নো।
মনসাপি ন বিপ্রিয়ং ময়া কৃতপূর্বং তব কিং জহাসি মাম্ |
ননু শব্দপতিঃ ক্ষিতেৰহং তৎবয়ি মে ভাবনিবন্ধনা ৰতিঃ || ৮-৫২||
হে কৰভোৰু! তোমাৰ ভোমোৰাৰ দৰে ক’লা চুলিটাৰি ফুলৰ সুৱাসভৰা
বতাহত উৰোঁতে এনে লাগিছে যেন তুমি মোৰ কাষলৈ উভতি আহিছা ।
কুসুমোৎখচিতান্বলীভৃতশ্চলয়ন্ভৃঙ্গৰুচস্তবালকান্ |
কৰভোৰু কৰোতি মাৰুতস্ত্বদুপাবর্তনশঙ্কি মে মনঃ || ৮-৫৩||
সেয়ে তুমি জাগি উঠাঁ আৰু মোৰ সকলো বিষাদ কৰাঁ দূৰ ।
যেনেকৈ ৰাতি উজলি তৃণজ্যোতি ঔষধি গছে
নাশ কৰে হিমালয়ৰ গুহাৰ অন্ধকাৰ ।
তদপোহিতুমর্হসি প্রিয়ে প্রতিবোধেন বিষাদমাশু মে |
জ্বলিতেন গুহাগতং তমস্তুহিনাদ্রেৰিব নক্তমোষধিঃ || ৮-৫৪||
ৰাতি পাহি জপোৱা এপাহি পদ্মৰ মাজত ৰৈ যোৱা গুঞ্জনহীন মৌমাখি যেন
তোমাৰ আউল-বাউল চুলিয়ে ঢকা মুখনিয়ে মোক একো কোৱা নাই ।
ইদমুচ্ছ্বসিতালকং মুখং তব বিশ্রান্তকথং দুনোতি মাম্ |
নিশি সুপ্তমিবৈকপঙ্কজং বিৰতাভ্যন্তৰষট্পদস্বনম্ || ৮-৫৫||
চন্দ্ৰ আৰু ৰাতিৰ পুনৰ মিলন হ’ব দিন শেষ হ’লে
প্ৰেমিকা চাকৈ পুনৰ মিলিত হ’ব চকোৱাৰ সৈতে
সেই সেই বিচ্ছেদ সিহঁতে সহিব পাৰে ।
তুমিতো বিদায় ল’লা চিৰদিনলৈ
অন্তহীন বিৰহত নমৰিম নে মই দগ্ধ হৈ ।
শশিনং পুনৰেতি শর্বৰী দয়িতা দ্বন্দ্বচৰং পতত্রিণম্ |
ইতি তৌ বিৰহান্তৰক্ষমৌ কথমত্যন্তগতা ন মাং দহেঃ || ৮-৫৬||
কুমলীয়া পাতৰ বিছনাতো তোমাৰ ননীৰ শৰীৰত হৈছিল কষ্ট
হে সুন্দৰ উৰুৰ গৰাকিনী, এতিয়ানো কেনেকৈ সহিবা চিতাকাঠ ।
নবপল্লবসংস্তৰেঽপি তে মৃদু দূয়েত যদঙ্গমর্পিতম্ |
তদিদং বিষহিষ্যতে কথং বদ বামোৰু চিতাধিৰোহণম্ || ৮-৫৭||
অকলশৰে যেতিয়া এবাগৰ দিছিলা
কঁকালৰ এই কিংকিনী আছিল সংগী
আজি নীৰৱ গতিহীনতাত তোমাৰ
যেন চিৰনিদ্ৰাত তোমাকেই কৰিছে অনুসৰণ ।
ইয়মপ্রতিবোধশায়িনীং ৰশনা চৎবাং প্রথমা ৰহঃসখী |
গতিবিভ্রমসাদনীৰবা ন শুচা নানু মৃতেব লক্ষ্যতে || ৮-৫৮||
তোমাৰ কণ্ঠস্বৰ থৈ গৈছা কোকিলৰ কাকলিত
মদালসা গতি থৈ গৈছা ৰাজহাঁহৰ খোজত
মোহিনী দৃষ্টি থৈ গৈছা হৰিণৰ চাৱনিত
তোমাৰ চঞ্চলতা বতাহত কম্পিত লতাই লতাই ।
কলমন্যভৃতাসু ভাসিতং কলহংসীষু মদালসং গতম্ |
পৃষতীষু বিলোলমীক্ষিতং পবনাধূতলতাসু বিভ্রমাঃ || ৮-৫৯||
সঁচাই তোমাৰ সকলো গুণ এৰি গ’লা মোৰ বাবে সৰগলৈ যাওঁতে
কিন্তু বিৰহত আতুৰ মোৰ হৃদয়ক বুজাব নোৱাৰোঁ কোনোপ্ৰকাৰে ।
ত্রিদিবোৎসুকয়াপ্যবেক্ষ্য মাং নিহিতাঃ সত্যমমী গুণাস্ত্বয়া |
বিৰহে তব মে গুৰুব্যথং হৃদয়ং ন ৎববলম্বিতুং ক্ষমাঃ || ৮-৬০||
তুমি কৰিছিলা পৰিকল্পনা পাতি দিবলৈ যোৰ
উপবনৰ আমগছ আৰু প্ৰিয়ংগুলতাৰ
ভাল নহয় এয়া নপতাকৈয়ে সেই বিয়া বিদায় লোৱাৰ ।
মিথুনং পৰিকল্পিতং তৎবয়া সহকাৰঃ ফলিনী চ নন্বিমৌ |
অবিধায় বিবাহসৎক্রিয়ামনয়োর্গম্যত ইত্যসাংপ্রতম্ || ৮-৬১||
তুমি গৰ্ভাৱস্থাত পদাঘাত কৰি ফুলাই তুলিছিলা অশোকজুপি
যি ফুলেৰে ফুলাম কৰিছিলা তোমাৰ অলকা
সেই গছৰেই ফুলেৰেই কেনেকৈ সজাওঁ চিতাৰ মালা ।
কুসুমং কৃতদোহদস্ত্বয়া যদশোকোঽযমুদীৰয়িষ্যতি |
অলকাভৰণং কথং নু তত্তব নেষ্যামি নিবাপমাল্যতাম্ || ৮-৬২||
হে মোৰ আকাংক্ষিতা,
পৰশ সুঁৱৰি তোমাৰ ৰুণজুন নূপুৰ পিন্ধা চৰণৰ
অশোকজুপিয়ে বৰ্ষণ কৰিছে কুসুমাশ্ৰু হৈ শোকাতুৰ ।
স্মৰতেব সশব্দনূপুৰং চৰণানুগ্রহমন্যদুর্লভম্ |
অমুনা কুসুমাশ্রুবর্ষিণা তৎবমশোকেন সুগাত্রি শোচ্যসে || ৮-৬৩||
হে কিন্নৰকণ্ঠী ! শুই পৰিলা কিয়
তোমাৰ নিশ্বাসৰ দৰে সুৱাসৰ বকুলফুলৰে
তুমি আৰু মই মিলি গঁথা
তোমাৰ কঁকালৰ কিংকিণী এতিয়াও আধৰুৱা ।
তব নিঃশ্বসিতানুকাৰিভির্বকুলৈৰর্ধচিতাং সমং ময়া |
অসমাপ্য বিলাসমেখলাং কিমিদং কিন্নৰকণ্ঠি সুপ্যতে || ৮-৬৪||
সখীসকল তোমাৰ সুখে-দুখে লগৰীয়া
প্ৰতিপদৰ জোনৰ দৰে তোমাৰ পুত্ৰ
আৰু মই একান্তই তোমাৰ অনুগত
তথাপি এনেকৈ এৰি যোৱাটো সঁচাই নিষ্ঠুৰ ।
সমদুঃখসুখঃ সখীজনঃ প্রতিপচ্চন্দ্রনিভোঽযমাত্মজঃ |
অহমেকৰসস্তথাপি তে ব্যবসায়ঃ প্রতিপত্তিনিষ্ঠুৰঃ || ৮-৬৫||
মোৰ ধৈৰ্যৰ ছিঙিছে বান্ধ, নাই প্ৰেম-সম্ভোগ, সংগীতো স্তব্ধ
ঋতুৰ উৎসৱ নাই, আভূষণৰো নাই প্ৰয়োজন, মোৰ শয্যাও শূন্য ।
ধৃতিৰস্তমিতা ৰতিশ্চ্যুতা বিৰতং গেয়মৃতুর্নিৰুৎসবঃ |
গতমাভৰণপ্রয়োজনং পৰিশূন্যং শয়নীয়মদ্য মে || ৮-৬৬||
মোৰ গৃহিণী, পৰামৰ্শদাত্ৰী, নিঃসংগতাত সখী, ললিতকলাৰ প্ৰিয় ছাত্ৰী
মোৰ কাষৰ পৰা তোমাক লৈ গ’ল বিধাতাই মোক অকলে এৰি।
গৃহিণী সচিবঃ সখী মিথঃ প্রিয়শিষ্যা ললিতে কলাবিধৌ |
কৰুণাবিমুখেন মৃত্যুনা হৰতা তৎবাং বদ কিং ন মে হৃতম্ || ৮-৬৭||
হে মদিৰাক্ষি ! তুমি পান কৰিছিলা মই খাই এৰা সুমিষ্ট মদিৰা
আজি পৰলোকত মোৰ অশ্ৰুজলৰ অঞ্জলি কিদৰে পান কৰিবা ।
মদিৰাক্ষি মদাননার্পিতং মধু পীৎবা ৰসবৎকথং নু মে |
অনুপাস্যসি বাষ্পদূষিতং পৰলোকোপনতং জলাঞ্জলিম্ || ৮-৬৮||
ৰাজ ঐশ্বৰ্য থাকিলেও অজৰ সকলো সুখ হ’ল অন্ত
কোনো মনোলোভা বিষয়ে মোক নকৰে আকৰ্ষণ
তোমাক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই আছিল মোৰ সুখ-বিনোদন ।
বিভবেঽপি সতি তৎবয়া বিনা সুখমেতাবদজস্য গণ্যতাম্ |
অহৃতস্য বিলোভনান্তৰৈর্মম সর্বে বিষয়াস্ত্বদাশ্রয়াঃ || ৮-৬৯||
কোশলাধিপতিয়ে কৰিলে কৰুণ বিলাপ প্ৰিয়তমাক হেৰুৱাই
শুনি তৰু-তৃণয়ো কৰিলে ক্ৰন্দন ডালৰ দ্ৰৱিত ৰস ভূমিত নিগৰাই ।
বিলপন্নিতি কোসলাধিপঃ কৰুণার্থগ্রথিতং প্রিয়াং প্রতি |
অকৰোৎপৃথিবীৰুহানপি স্রুতশাখাৰসবাষ্পদূষিতান্ || ৮-৭০||
আত্মীয়-স্বজনে কোনোমতে মুক্ত কৰিলে ৰজাৰ বাহুৰ পৰা সুন্দৰীক
অন্তিম সাজেৰে সজাই সমৰ্পিলে অগৰু-চন্দন কাঠৰ চিতাজুইত।
অথ তস্য কথংচিদঙ্কতঃ স্বজনস্তামপনীয় সুন্দৰীম্ |
বিসসর্জ তদন্ত্যমণ্ডনামনলায়াগুৰুচন্দনৈধসে || ৮-৭১||
ইচ্ছা নাথাকিলেও জীয়াই থকাৰ
দেহ উৎসৰ্গা নকৰিলে চিতাগ্নিত প্ৰিয়াৰ
বিদ্বান ৰজাক অপবাদে চোৱে বুলি সহমৰণৰ।
প্রমদামনু সংস্থিতঃ শুচা নৃপতিঃ সন্নিতি বাচ্যদর্শনাৎ |
ন চকাৰ শৰীৰমগ্নিসাৎসহ দেব্যা ন তু জীবিতাশয়া || ৮-৭২||
দহদিনৰ পাছত সকলো নিয়ম মানি নগৰৰ সেই উপবনতে
অজই গুণৱতী পত্নীৰ শ্ৰাদ্ধ অনুষ্ঠান সমাপণ কৰিলে।
অথ তেন দশাহতঃ পৰে গুণশেষামপদিশ্য ভামিনীম্ |
বিদুষা বিধয়ো মহর্দ্ধয়ঃ পুৰ এবোপবনে সমাপিতাঃ || ৮-৭৩||
ইন্দুমতী অবিহনে যেতিয়া নগৰীলৈ ঘূৰিল অজ
এনে লাগিল যেন তেওঁ শেহৰাতিৰ মোলান পৰা চন্দ্ৰ ।
সেই শোকৰ প্ৰৱাহ নগৰৰ নাৰীসকলৰ অশ্ৰুধাৰাত ।
স বিবেশ পুৰীং তয়া বিনা ক্ষণদাপায়শশাঙ্কদর্শনঃ |
পৰিবাহমিবাবলোকয়ন্স্বশুচঃ পৌৰবধূমুখাশ্রুষু || ৮-৭৪||
যজ্ঞৰ বাবে দীক্ষিত হৈ আশ্ৰমত থকা কুলগুৰু বশিষ্টই
যেতিয়া জানিলে শোকত বিকল ৰজা ৰঘুৰ বিষয়ে
এক শিষ্যৰ মুখেৰে এটি বাৰ্তা পঠিয়ালে ।
অথ তং সবনায় দীক্ষিতঃ প্রণিধানাদ্গুৰুৰাশ্রমস্থিতঃ |
অভিষঙ্গজডং বিজজ্ঞিবানিতি শিষ্যেণ কিলান্ববোধয়ৎ || ৮-৭৫||
যিহেতু মুনিৰ যজ্ঞ সমাপণ হোৱা নাই এতিয়াও
নিজে আহি প্ৰকৃতিস্থ কৰিব পৰা নাই আপোনাক
আপোনাৰ শোক-সন্তাপৰ কথা জানিও ।
অসমাপ্তবিধির্যতো মুনিস্তব বিদ্বানপি তাপকাৰণম্ |
ন ভবন্তমুপস্থিতঃ স্বয়ং প্রকৃতৌ স্থাপয়িতুং পথশ্চ্যুতম্ || ৮-৭৬||
হে সদাচাৰী, মোকে দি পঠাইছে তেওঁৰ সংক্ষিপ্ত উপদেশ
জগতবিদিত আপোনাৰ ধৈৰ্য, শুনক গুৰুৰ কথন
সেই উপদেশ আপুনি হৃদয়ত কৰক ধাৰণ ।
ময়ি তস্য সুবৃত্ত বর্ততে লঘুসংদেশপদা সৰস্বতী |
শ্রুণু বিশ্রুতসত্ত্বসাৰ তাং হৃদি চৈনামপধাতুমর্হসি || ৮-৭৭||
মুনিবৰে দেখা পায় সমাধিত বহি
অনাদি পুৰুষৰ খোজ স্বৰূপ ভূত ভৱিষ্যৎ বৰ্তমান
আছে তেওঁৰ অপ্ৰতিৰোধ্য দৃষ্টি আৰু অসীম জ্ঞান ।
পুৰুষস্য পদেষ্বজন্মনঃ সমতীতং চ ভবচ্চ ভাবি চ |
স হি নিষ্প্রতিঘেন চক্ষুষা ত্রিতয়ং জ্ঞানময়েন পশ্যতি || ৮-৭৮||
তৃণবিন্দু নামৰ ঋষিয়ে এবাৰ কৰিছিল ভীষণ তপস্যা
তপভংগ কৰিবলৈ ইন্দ্ৰই পঠালে হৰিণী নামে অপ্সৰা ।
চৰতঃ কিল দুশ্চৰং তপস্তৃণবিন্দোঃ পৰিশঙ্কিতঃ পুৰা |
প্রজিঘায় সমাধিভেদিনীং হৰিৰস্মৈ হৰিণীং সুৰাঙ্গনাম্ || ৮-৭৯||
তপৰ শান্তি-প্ৰতিবন্ধক অপ্সৰাৰ লাস্যময় ভাব প্ৰদৰ্শনত
মুনিৰ হ’লত তপস্যা ভংগ অভিশাপ দিলে হৈ ক্ৰোধান্বিত
ৰমনীয় বিলাসত চঞ্চল হৰিণীৰ হওক মানৱী জন্ম ।
স তপঃপ্রতিবন্ধমন্যুনা প্রমুখাবিষ্কৃতচাৰুবিভ্রমম্ |
অশপদ্ভব মানুষীতি তাং শমবেলাপ্রলয়োর্মিণা ভুবি || ৮-৮০||
হে প্ৰভু! মই পৰাধীন বাবে কৰিব লগা হ’ল অন্যায় আচৰণ
এইবুলি ক্ষমা খুজি হৰিণীয়ে কৰিলে মুনিক কৰিলে অনুনয়।
দয়া কৰি ক’লে মুনিয়ে যেতিয়ালৈকে নাপায় এই দেৱপুষ্পৰ দৰ্শন
তেতিয়ালৈকে কৰিব লাগিব মানৱী ৰূপ ধাৰণ ।
ভগবন্পৰবানয়ং জনঃ প্রতিকূলাচৰিতং ক্ষমস্ব মে |
ইতি চোপনতাং ক্ষিতিস্পৃশং কৃতবানা সুৰপুষ্পদর্শনাৎ || ৮-৮১||
তাৰ পাছতে তেওঁ জন্ম ল’লে বিদৰ্ভৰ হৈ ৰাজকুমাৰী
অতদিনে তেৱেঁই থাকিল হৈ আপোনাৰ ৰাজমহিষী ।
স্বৰ্গৰ পৰা পৰা ফুলৰ মালা উপকৰণ তেওঁৰ শাপমুক্তিৰ।
ক্রথকৈশিকবংশসংভবা তব ভূৎবা মহিষী চিৰায় সা |
উপলব্ধবতী দিবশ্চ্যুতং বিৱশা শাপনিবৃত্তিকাৰণম্ || ৮-৮২||
সেয়ে তেওঁৰ মৃত্যত ব্যথিত নহ’ব আপুনি
মানুহৰ মৰণ এনেয়ো অৱশ্যম্ভাৱী ।
পালন কৰক এই সমগ্ৰ পৃথিৱী
ৰজাৰ প্ৰকৃত পত্নী বসুমতী ।
তদলং তদপায়চিন্তয়া বিপদুৎপত্তিমতামুপস্থিতা |
বসুধেয়মবেক্ষ্যতাং তৎবয়া বসুমত্যা হি নৃপাঃ কলত্রিণঃ || ৮-৮৩||
আপুনি উত্থানৰ সময়ত প্ৰদৰ্শন কৰিছিল নিৰহংকাৰ
পৰিচয় দিছিল আত্মবিশ্বাস আৰু প্ৰজ্ঞাৰ
দুখৰ মাজতো এতিয়া প্ৰকাশ কৰক বীৰ্য-বিক্ৰমৰ ।
উদয়ে মদবাচ্যমুজ্ঝতা শ্রুতমাবিষ্কৃতমাত্মবত্ত্বয়া |
মনসস্তদুপস্থিতে জ্বৰে পুনৰক্লীবতয়া প্রকাশ্যতাম্ || ৮-৮৪||
এনেকৈ কান্দিলেই জানো তেওঁক আপুনি পাব ঘূৰাই
সহমৰণ লৈও আপুনি নোৱাৰে পাব ফিৰাই ।
পৰলোকগামীৰ কৰ্মফল অনুসৰি ভিন্ন গতি হয় ।
ৰুদতা কুত এব সা পুনর্ভবতা নানুমৃতাপি লভ্যতে |
পৰলোকজুষাং স্বকর্মভির্গতয়ো ভিন্নপথা হি দেহিনাম্ || ৮-৮৫||
শোক কাটিকৈ থৈ পিণ্ডজল দান কৰি পত্নীক কৰক তৰ্পণ
প্ৰিয়জনৰ চকুৰ পানী সদায় মৃতকৰ আত্মাৰ কষ্টৰ কাৰণ ।
অপশোকমনাঃ কুটুম্বিনীমনুগৃহ্ণীষ্ব নিবাপদত্তিভিঃ |
স্বজনাশ্রু কিলাতিসংততং দহতি প্রেতমিতি প্রচক্ষতে || ৮-৮৬||
শৰীৰৰ মৃত্যুৱেই প্ৰকৃতি জীৱন হৈছে মাথোঁ বিকৃতি
মুহূৰ্তৰ উশাহ চলি থকাতেই সেয়ে লাভৱান প্ৰাণী ।
মৰণং প্রকৃতিঃ শৰীৰিণাং বিকৃতির্জীবিতমুচ্যতে বুধৈঃ |
ক্ষণমপ্যবতিষ্ঠতে শ্বসন্যদি জন্তুর্ননু লাভবানসৌ || ৮-৮৭||
যিসকল চেতনাৰে মূঢ় প্ৰিয়জনৰ মৃত্যু হয় বুকুৰ শেল
পিছে ধীৰ-স্থিৰ লোকৰ বাবে সেয়া যেন কুশলাৰ্থে কঢ়া হুল ।
অবগচ্ছতি মূঢচেতনঃ প্রিয়নাশং হৃদি শল্যমর্পিতম্ |
স্থিৰধীস্তু তদেব মন্যতে কুশলদ্বাৰতয়া সমুদ্ধৃতম্ || ৮-৮৮||
নিজৰ শৰীৰ আৰু আত্মাৰ মিলন-বিচ্ছেদৰ কথা শ্ৰুতিয়ে কয়
তেন্তে তত্ত্বদৰ্শী লোকে কিয় কৰিব শোক বিৰহত বাহ্যিক বিষয়ৰ ।
স্বশৰীৰশৰীৰিণাবপি শ্রুতসংযোগবিপর্যয়ৌ যদা |
বিৰহঃ কিমিবানুতাপয়েদ্বদ বাহ্যৈর্বিষয়ৈর্বিপশ্চিতম্ || ৮-৮৯||
আত্মসংযমীসকলৰ ভিতৰত আপুনি শ্ৰেষ্ঠ
সাধাৰণ লোকৰ দৰে শোকৰ বশ হ’লে নুশুৱায়
বৃক্ষ আৰু পৰ্বতৰ মাজৰ থাকিব পাৰ্থক্য কি
যদিহে বতাহত পৰে দুয়ো হাওলি ?
ন পৃথগ্জনবচ্ছুচো বশং বশিনামুত্তম গন্তুমর্হসি |
দ্রুমসানুমতাং কিমন্তৰং যদি বায়ৌ দ্বিতয়েঽপি তে চলাঃ || ৮-৯০||
ৰজাই বিদায় দিলে উদাৰ বশিষ্টৰ শিষ্যক উপদেশ কৰি সৰোগত
কিন্তু ধাৰণ কৰিব নোৱাৰিলে সেই উপদেশ শোকাতুৰ হৃদয়ত
হয়তো পুনু গুৰুলৈকে ঘূৰি গ’ল সেই উপদেশৰ তত্ত্ব ।
স তথেতি বিনেতুৰুদাৰমতেঃ প্রতিগৄহ্য বচো বিসসর্জ মুনিম্ |
তদলব্ধপদং হৃদি শোকঘনে প্রতিয়াতমিবান্তিকমস্য গুৰোঃ || ৮-৯১||
সত্যবাদী প্ৰিয়ভাষী অজই চাই কণমানি পুত্ৰৰ মুখ
চাই চাই প্ৰিয়াৰ প্ৰতিকৃতি অথবা সপোনত মিলন ক্ষণিক
কোনোমতে জীয়াই থাকিল আঠোটি বছৰ ।
তেনাষ্টৌ পৰিগমিতাঃ সমাঃ কথংচিদ্বালৎবাদবিতথসূনৃতেন সূনোঃ |
সাদৃশ্যপ্রতিকৃতিদর্শনৈঃ প্রিয়ায়াঃ স্বপ্নেষু ক্ষণিকসমাগমোৎসবৈশ্চ || ৮-৯২||
আঁহতৰ শিপাই যেনেকৈ প্ৰাসাদৰ দেৱাল ফালে
শোকে বিদীৰ্ণ কৰিলে অজৰ হৃদয় তেনেকৈয়ে
চিকিৎসাৰ অসাধ্য মৃত্যুৰ কাৰণ সেই ৰোগৰ কষ্ট
মৃত প্ৰেয়সীক অনুগমনৰ ইচ্ছাত তাকেই জনালে স্বাগত ।
তস্য প্রসহ্য হৃদয়ং কিল শোকশঙ্কুঃ
প্লক্ষপ্রৰোহ ইব সৌধতলং বিভেদ |
প্রাণান্তহেতুমপি তং ভিষজামসাধ্যং
লাভং প্রিয়ানুগমনে তৎবৰয়া স মেনে || ৮-৯৩||
সুশিক্ষিত আৰু কবচধাৰী তেওঁৰ পুত্ৰ
যথাবিধি কৰিলে প্ৰজাপালনৰ বাবে নিযুক্ত।
মুক্তিৰ কামনাত ৰুগ্ন শৰীৰৰ পৰা দুখে-শোকে জৰ্জৰিত
পুত্ৰক সকলো সঁপিয়েই কৰিলে আমৰণ অনশন ব্ৰত ।
সম্যগ্বিনীতমথ বর্মহৰং কুমাৰ-
মাদিশ্য ৰক্ষণবিধৌ বিধিবৎপ্রজানাম্ |
ৰোগোপসৃষ্টতনুদুর্বসতিং মুমুক্ষুঃ
প্রায়োপবেশনমতির্নৃপতির্বভূব || ৮-৯৪||
দেহত্যাগ কৰি জাহ্নৱী আৰু সৰযুৰ সংগম তীৰ্থত
পূৰ্বৰ গণনামতেই অজই লাভ কৰিলে দেৱত্ব ।
ধাৰণ কৰি আগতকৈও কমনীয় শৰীৰ
নন্দনকাননত কৰিলে প্ৰিয়াক লৈ বিহাৰ ।
তীর্থে তোয়ব্যতিকৰভবে জহ্নুকন্যাসৰয়্বো-
র্দেহত্যাগাদমৰগণনালেখ্যমাসাদ্য সদ্যঃ |
পূর্বাকাৰাধিকতৰৰুচা সংগতঃ কান্তয়াসৌ
লীলাগাৰেষ্বৰমত পুনর্নন্দনাভ্যন্তৰেষু || ৮-৯৫||
(টোকা : বাতায়ন-বেলকনি, প্ৰকৃতিৰ ত্ৰিগুণ-বায়ু, পানী, মাটি)
(মহাকবি কালিদাস বিৰচিত ৰঘুবংশ মহাকাব্যৰ অষ্টম অধ্যায় সমাপ্ত )
