অনুবাদ : কৌস্তুভমণি শইকীয়া দত্ত
ৰজা দীলিপ
১১)
যিদৰে বেদৰ আদি শব্দ ওঙ্কাৰ ধ্বনি
সিদৰে পৃথিৱীৰো আদিম অধিপতি
বৈৱস্বত পুত্ৰ মনু
মনীষীসকলৰো মাননীয় যি ।
বৈবস্বতো মনুর্নাম মাননীয়ো মনীষিণাম্ |
আসীন্মহীক্ষিতামাদ্যঃ প্রণবশ্ছন্দসামিব || ১-১১||
১২)
চন্দ্ৰ উদয় হোৱাৰ দৰে ক্ষীৰসমুদ্ৰত
জন্মিছিল ৰাজচন্দ্ৰ দীলিপ
পৰম বিশুদ্ধ মনুৰ বংশত ।
তদন্বয়ে শুদ্ধিমতি প্রসূতঃ শুদ্ধিমত্তৰঃ |
দিলীপ ইতি ৰাজেন্দুৰিন্দুঃ ক্ষীৰনিধাবিব || ১-১২||
১৩)
বহল খামিডাঠ বুকু, ষাঁড়ৰ দৰে কান্ধ
শালগছৰ দৰে ওখ আৰু শক্তিশালী দীঘল দুহাত ।
ক্ষত্ৰিয় ধৰ্ম পালনৰ বাবেই যেন ৰজা দীলিপৰ
ভগৱানপ্ৰদত্ত ৰাজকীয় কৰ্মক্ষম দেহ ।
ব্যূঢোৰস্কো বৃষস্কন্ধঃ শালপ্রাংশুর্মহাভুজঃ |
আত্মকর্মক্ষমং দেহং ক্ষাত্রো ধর্ম ইবাশ্রিতঃ || ১-১৩||
১৪)
দীলিপৰ দেহদীপ্তিৰ বিচ্ছুৰণে
নিস্তেজ কৰিব পাৰে সকলো তেজস্বী গুণক !
মেৰুৰ দৰে স্থিৰ আৰু দীৰ্ঘদেহী ৰাজন যেন
সপ্তদ্বীপা ধৰিত্ৰীৰ সৰ্বময় ৰক্ষক ।
সর্বাতিৰিক্তসাৰেণ সর্বতেজোঽভিভাবিনা |
স্থিতঃ সর্বোন্নতেনোর্বীং ক্রান্ত্বা মেৰুৰিবাত্মনা || ১-১৪||
১৫)
সুদৰ্শন দীলিপ !
শৰীৰৰ অনুৰূপ তেওঁৰ প্ৰজ্ঞা
প্ৰজ্ঞাৰ সমান তেওঁৰ শাস্ত্ৰজ্ঞান
শাস্ত্ৰজ্ঞানৰ সমান তেওঁৰ কৰ্মোদ্যম ।
সকলো সৌভাগ্যৰেই তেওঁ সৌভাগ্যৱান ।
আকাৰসদৃশপ্রজ্ঞঃ প্রজ্ঞয়া সদৃশাগমঃ |
আগমৈঃ সদৃশাৰম্ভ আৰম্ভসদৃশোদয়ঃ || ১-১৫||
১৬)
মণি-মুকুতাৰে পূৰ্ণ সাগৰৰ বুকুৱে যদিও সবাকে কৰে আকৰ্ষণ
নামিব নোৱাৰি তাত হিংস্ৰ জলচৰে কৰে বিচৰণ ।
ৰাজগুণেৰে বিভূষিত ৰজা দীলিপ
অতিকৈ কমনীয় হ'লেও ঢুকি পাবলৈ ভীতিৰ কাৰণ ।
ভীমকান্তৈর্নৃপগুণৈঃ স বভূবোপজীবিনাম্ |
অধৃষ্যশ্চাভিগম্যশ্চ যাদোৰত্নৈৰিবার্ণবঃ || ১-১৬||
১৭)
চকাই নকৰে পথৰ ৰেখামাত্ৰও উলংঘন
য'ত ৰথৰ সাৰথি নিপুন
দীলিপৰ শাসনত প্ৰজায়ো নকৰে
মনুৱে নিৰ্ধাৰণ কৰা মাৰ্গ বিন্দুমাত্ৰও অতিক্ৰম।
ৰেখামাত্রমপি ক্ষুণ্ণাদা মনোর্বর্ত্মনঃ পৰম্ |
ন ব্যতীয়ুঃ প্রজাস্তস্য নিয়ন্তুর্নেমিবৃত্তয়ঃ || ১-১৭||
১৮)
পৃথিৱীৰ পানী শুহি লয় সূৰ্যই
কৰিবলৈ হাজাৰগুণ জল বৰিষণ ।
ৰজা দীলিপেও প্ৰজাৰ উন্নতিৰ অৰ্থেই
কৰিছিল কৰ আৰোপণ ।
প্রজানামেব ভূত্যর্থং স তাভ্যো বলিমগ্রহীৎ |
সহস্রগুণমুৎস্রষ্টুমাদত্তে হি ৰসং ৰবিঃ || ১-১৮||
১৯)
পৰিচ্ছদ আছিল মাত্ৰ চতুৰংগ সেনা
পৰ্যাপ্ত আছিল ধনুত গুণ জুৰিলেই কৰিবলৈ কাৰ্যৰ সাধন
তীক্ষ্ণধী ৰাজন!
শাস্ত্ৰক সংগী কৰি শৌৰ্যৰে কৰিছিল পৃথিৱী শাসন ।
সেনা পৰিচ্ছদস্তস্য দ্বয়মেবার্থসাধনম্ |
শাস্ত্রেষ্বকুণ্ঠিতা বুদ্ধির্মৌর্বী ধনুষি চাততা || ১-১৯||
২০)
মন্ত্ৰণাত আছিল তেওঁ অতি গোপনীয়
মুখাৱয়বত সদা ভাবলেশহীনতা ।
ৰাজন গোপন-কুশলী কৰ্মত সফল
দেখি সকলোৰে ভাব হয়
সেয়া যেন পূৰ্বজন্মৰ ফল ।
তস্য সংবৃতমন্ত্রস্য গূঢাকাৰেঙ্গিতস্য চ |
ফলানুমেয়াঃ প্রাৰম্ভাঃ সংস্কাৰাঃ প্রাক্তনা ইব || ১-২০||
২১)
তেওঁ ভয় নকৰিছিল, কিন্তু আত্মৰক্ষা কৰিছিল
শাৰীৰিক অৱসাদ নাছিল, কিন্তু ধৰ্ম-কৰ্ম অনুষ্ঠিত কৰিছিল
সম্পত্তি আহৰণ কৰিছিল, কিন্তু লোভ নাছিল
বিষয়সুখ উপভোগ কৰিছিল, কিন্তু আসক্তি নাছিল ।
জুগোপাত্মানমত্রস্তঃ ভেজে ধর্মমনাতুৰঃ|
অগৃধ্নুৰাদদে সোঽর্থমসক্তঃ সুখমন্বভূৎ || ১-২১||
২২)
নীৰৱে থাকে যদিও জ্ঞানগৰ্ভ
অহংভাবশূন্য আছিল তেওঁৰ দানকৰ্ম ।
শক্তিবান হৈও ক্ষমা কৰি দিয়ে অপৰাধ
তেওঁৰ মাজত যমজ যেন বিপৰীত স্বভাৱ ।
জ্ঞানে মৌনং ক্ষমা শক্তৌ ত্যাগে শ্লাঘাবিপর্যয়ঃ |
গুণা গুণানুবন্ধিৎবাত্তস্য সপ্রসবা ইব || ১-২২||
২৩)
ইন্দ্ৰিয়জ সুখে কৰা নাছিল বশীভূত
সৰ্ববিদ্যাত পাৰদৰ্শী আৰু ধৰ্মানুৰক্ত ।
বৃদ্ধাৱস্থাৰ আগতেই তেওঁ আছিল জ্ঞানবৃদ্ধ ।
অনাকৃষ্টস্য বিষয়ৈর্বিদ্যানাং পাৰদৃশ্বনঃ |
তস্য ধর্মৰতেৰাসীদ্বৃদ্ধৎবং জৰসা বিনা || ১-২৩||
২৪)
ৰজা দীলিপেই আছিল প্ৰজাৰ প্ৰকৃত পিতা
পিতাসকল আছিল মাথোন জন্মদাতা
পালন পোষণ ৰক্ষন আৰু শিক্ষণ
প্ৰজামাত্ৰেই পিতৃবৎ কৰিছিল বিধান ।
প্রজানাং বিনয়াধানাদ্রক্ষণাদ্ভৰণাদপি |
স পিতা পিতৰস্তাসাং কেবলং জন্মহেতবঃ || ১-২৪||
২৫)
প্ৰজাৰঞ্জক ৰজা দীলিপে
দণ্ডবিধান কৰিছিল অপৰাধীক লোকশিক্ষাৰ্থে ।
বিবাহ-বন্ধনত বান্ধ খাইছিল সন্তান জন্মাৰ্থে ।
পৰম জ্ঞানীৰ বাবে অৰ্থ আৰু কাম
ধৰ্মসিদ্ধিৰেই আছিল অন্য এক নাম ।
স্থিত্যৈ দণ্ডয়তো দণ্ড্যান্পৰিণেতুঃ প্রসূতয়ে |
অপ্যর্থকামৌ তস্যাস্তাং ধর্ম এব মনীষিণঃ || ১-২৫||
২৬)
দিলীপে যজ্ঞৰ যোগে দেৱতাৰ তুষ্টিৰ অৰ্থে পৃথিৱীক কৰিছিল দোহন
ইন্দ্ৰয়ো কৰিছিল পৃথিৱীৰ শস্যবৰ্ধনৰ অৰ্থে স্বৰ্গৰ বাৰিধি বৰিষণ।
এনেদৰেই উভয়ে সম্পদৰ কৰিছিল বিনিময়
হৈছিল সুকলমে স্বৰ্গ আৰু মৰ্ত্ত্য়ৰ প্ৰতিপালন ।
দুদোহ গাং স যজ্ঞায় সস্যায় মঘবা দিবম্ |
সম্পদ্বিনিয়মেনোভৌ দধতুর্ভুবনদ্বয়ম্ || ১-২৬||
২৭)
কোনো ৰজাই পৰিত্ৰাতা ৰজা দিলীপৰ যশ চুব পৰা নাছিল
তেওঁৰ ৰাজত্বত চুৰি-ডকাইতি আদি মাত্ৰ শুনা শব্দ আছিল ।
ন কিলানুনয়ুস্তস্য ৰাজানো ৰক্ষিতুর্যশঃ |
ব্যাবৃত্তা যৎপৰস্বেভ্যঃ শ্রুতৌ তস্কৰতা স্থিতা || ১-২৭||
২৮)
সাধুজন শত্ৰু হ'লেও ৰোগীৰ বাবে ঔষধৰ দৰে
আছিল দিলীপৰ আদৰৰ পাত্ৰ
দুষ্টজন বন্ধু হ'লেও সৰ্পই দংশন কৰা আঙুলিৰ দৰে
ছেদ কৰিছিল সম্পৰ্ক ।
দ্বেষ্যোঽপি সম্মতঃ শিষ্টস্তস্যার্তস্য যথৌষধম্ |
ত্যাজ্যো দুষ্টঃ প্রিয়োঽপ্যাসীদঙ্গুলীবোৰগক্ষতা || ১-২৮||
২৯)
মহাপঞ্চভূতৰ মহাসংযোগত বিধাতাই কৰিছিল স্ৰজন
সেয়েহে পঞ্চভূতৰ দৰে পৰোপকাৰী আছিল ৰাজন ।
তং বেধা বিদধে নূনং মহাভূতসমাধিনা |
তথা হি সর্বে তস্যাসন্পৰার্থৈকফলা গুণাঃ || ১-২৯||
৩০)
একচ্ছত্ৰী ৰাজত্বৰে কৰিছিল পৃথিৱী শাসন
যেন এক সুশোভন নগৰী বিতোপন
যাৰ প্ৰাচীৰ আছিল সাগৰৰ তীৰ
আৰু গড়খাৱৈ স্বয়ং সাগৰ ।
স বেলাবপ্রবলয়াং পৰিখীকৃতসাগৰাম্ |
অনন্যশাসনামুর্বীং শশাসৈকপুৰীমিব || ১-৩০||
৩১)
মগধ বংশজা আছিল তেওঁৰ প্ৰিয়া
ৰূপে-গুণে অনন্যা নাম সুদক্ষিণা
দিলীপ আছিল যেন যজ্ঞ
আৰু পত্নী যজ্ঞৰ দক্ষিণা ।
তস্য দাক্ষিণ্যৰূঢেন নাম্না মগধবংশজা |
পত্নী সুদক্ষিণেত্যাসীদধ্বৰস্যেব দক্ষিণা || ১-৩১||
৩২)
যদিও আছিল মহীপাল দীলিপৰ অগণন মহিষী
ৰাজলক্ষ্মী আছিল ৰাজনৰ সুদক্ষিণা মনস্বিনী ।
কলত্রবন্তমাত্মানমবৰোধে মহত্যপি |
তয়া মেনে মনস্বিন্যা লক্ষ্ম্যা চ বসুধাধিপঃ || ১-৩২||
৩৩)
প্ৰাণসম অৰ্ধাংগিনীৰ গৰ্ভত সন্তান আত্মজ
মহীপাল দিলীপৰ আছিল পৰম মনোৰথ।
কিন্তু নিস্ফল সময় গৈ আছিল
পুত্ৰফলপ্ৰাপ্তিত বিলম্ব ঘটিল।
তস্যামাত্মানুৰূপায়ামাত্মজন্মসমুৎসুকঃ |
বিলম্বিতফলৈঃ কালং স নিনায় মনোৰথৈঃ || ১-৩৩||
৩৪)
মংগলানুষ্ঠান কৰিবলৈ পুত্ৰকামনা সিদ্ধিৰ অৰ্থে
জগত শাসনৰ গুৰুভাৰ মন্ত্ৰীবৰ্গক অৰ্পণ কৰিলে ।
সন্তানার্থায় বিধয়ে স্বভুজাদবতাৰিতা |
তেন ধূর্জগতো গুর্বী সচিবেষু নিচিক্ষিপে || ১-৩৪||
৩৫)
বিধাতাক ধিয়াই শুদ্ধি হৈ পুত্ৰ কামনাৰে
কুলগুৰু বশিষ্ঠৰ আশ্ৰমলৈ দুয়ো গমন কৰিলে ।
অথাভ্যর্চ বিধাতাৰং প্রয়তৌ পুত্রকাময়া |
তৌ দম্পতী বসিষ্ঠস্য গুৰোর্জগ্মতুৰাশ্রমম্ || ১-৩৫||
